W dniu 13 października 2022 r. weszła w życie znacząca zmiana przepisów Kodeksu spółek handlowych, wprowadzona ustawą z dnia 9 lutego 2022 r. o zmianie ustawy - Kodeks spółek handlowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2022.807 z dnia 2022.04.12). W ramach ww. nowelizacji wprowadzono również regulacje dotyczące grup spółek. Ich podstawowe założenia przedstawia radca prawny Anna Zielińska – Jadwiszczok z Kancelarii Mirosławski, Galos, Mozes.
Zgodnie z nowymi regulacjami, grupę spółek stanowi spółka dominująca i spółka albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi (art. 4 § 1 pkt 51 k.s.h.). Innymi słowy, spółki uczestniczące w grupie spółek kierują się nie tylko swoim interesem, ale także interesem grupy spółek, o ile nie zmierza to do pokrzywdzenia wierzycieli lub wspólników mniejszościowych albo akcjonariuszy mniejszościowych spółki zależnej
Całość regulacji dotyczących grup spółek zawarto w art. 211 – art. 2116 k.s.h. (tytuł I dział IV k.s.h.)
Kto może być członkiem grupy spółek?
W grupie spółek mogą uczestniczyć wyłącznie spółki kapitałowe. Przepisów o spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek nie stosuje się do:
1) spółki publicznej;
2) spółki, która jest spółką w likwidacji i rozpoczęła podział swego majątku albo jest spółką w upadłości;
3) spółki będącej podmiotem objętym nadzorem nad rynkiem finansowym.
Przepisy ustawy o grupie spółek dotyczące spółki zależnej stosuje się odpowiednio do spółki powiązanej ze spółką dominującą, jeżeli umowa albo statut spółki powiązanej tak stanowią.
Uczestnictwo w grupie spółek - wiążące polecenie
Uczestnictwo w grupie spółek wymaga podjęcia uchwał przez zgromadzenia wspólników lub walne zgromadzenia spółek zależnych (większością ¾ głosów) oraz ujawnienia uczestnictwa w grupie spółek w rejestrze przez spółkę dominującą i zależną. Ustanie uczestnictwa w grupie spółek następuje wskutek podjęcia większością trzech czwartych głosów uchwały zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek, lub przez złożenie przez spółkę dominującą spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek oświadczenia o ustaniu tego uczestnictwa.
W ramach grupy spółek, gdy jest to uzasadnione interesem grupy spółek i przepisy szczególne nie stanowią inaczej, spółka dominująca może wydać spółce zależnej wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki. Polecenie to wydawane jest w formie pisemnej lub elektronicznej pod rygorem nieważności. Wykonanie tego polecenia przez spółkę zależną wymaga z kolei uprzedniej uchwały zarządu tej spółki zależnej, która podejmowana jest, o ile nie wystąpią przewidziane w przepisach przesłanki wykluczające jej podjęcie. Spółka zależna podejmuje uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością tej spółki. Spółka zależna niebędąca spółką jednoosobową podejmuje uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli istnieje uzasadniona obawa, że jest ono sprzeczne z interesem tej spółki i wyrządzi jej szkodę, która nie będzie naprawiona przez spółkę dominującą lub inną spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek w okresie dwóch lat, licząc od dnia, w którym nastąpi zdarzenie wyrządzające szkodę, chyba że umowa albo statut spółki stanowi inaczej (w określeniu wysokości szkody spółka zależna uwzględnia korzyści uzyskane przez tę spółkę w związku z uczestnictwem w grupie spółek w okresie ostatnich dwóch lat obrotowych). Ponadto umowa albo statut spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może przewidywać dodatkowe przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia.Spółka zależna zobligowana jest do poinformowania spółki dominującej o podjęciu uchwały o wykonaniu wiążącego polecenia albo uchwały o odmowie wykonania wiążącego polecenia.
Pozostałe kompetencje spółki dominującej:
Spółka dominująca może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek oraz żądać od niej udzielenia informacji, a jeśli nie udostępniono jej ksiąg i dokumentów lub nie udzielono informacji, może złożyć wniosek do sądu rejestrowego o zobowiązanie zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek do udostępnienia ksiąg i dokumentów lub udzielenia informacji. Rada nadzorcza spółki dominującej sprawuje stały nadzór nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek, chyba że umowa albo statut spółki dominującej lub spółki zależnej przewiduje inaczej. Rada nadzorcza spółki dominującej może, z uwzględnieniem przepisów szczególnych, żądać od zarządu spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek udostępnienia ksiąg i dokumentów oraz udzielenia informacji w celu sprawowania nadzoru (jeżeli umowa spółki dominującej nie przewiduje ustanowienia rady nadzorczej, ww. kompetencje rady nadzorczej wykonuje zarząd spółki dominującej).
Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia
Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia. Odpowiedzialności tej nie ponosi również członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidator spółki dominującej działający w interesie grupy spółek. Odpowiedzialność za szkodę związaną z wykonaniem wiążącego polecenia obciąża jednak spółkę dominującą. Spółka dominująca odpowiada wobec spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że nie ponosi winy. Za szkodę wyrządzoną jednoosobowej spółce zależnej spółka dominująca odpowiada, tylko jeżeli wykonanie wiążącego polecenia doprowadziło do jej niewypłacalności. Odpowiedzialność spółki dominującej ustala się z uwzględnieniem obowiązku lojalności wobec spółki zależnej podczas wydawania i wykonania wiążącego polecenia. Jeżeli spółka zależna nie wytoczy powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej jej przez spółkę dominującą w terminie roku od dnia upływu terminu wskazanego w wiążącym poleceniu, każdy wspólnik albo akcjonariusz spółki zależnej może wytoczyć powództwo o naprawienie szkody wyrządzonej tej spółce. Przepisy te nie naruszają prawa spółki zależnej, jej wspólników albo akcjonariuszy oraz osób trzecich do dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych. Spółka dominująca, która na dzień wydania wiążącego polecenia spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek dysponuje, bezpośrednio lub pośrednio, większością głosów umożliwiającą podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu tej spółki zależnej, odpowiada wobec wspólnika albo akcjonariusza tej spółki za obniżenie wartości przysługującego mu udziału albo akcji, jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia. Poza tym jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek okaże się bezskuteczna, spółka dominująca odpowiada za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, chyba że nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.
Sprawozdania o powiązaniach umownych spółki zależnej
Zarząd spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek sporządza sprawozdanie o powiązaniach umownych tej spółki ze spółką dominującą za okres ostatniego roku obrotowego i przedstawia je zgromadzeniu wspólników albo walnemu zgromadzeniu wskazując w szczególności wiążące polecenia wydane tej spółce zależnej.
Ochrona wspólników mniejszościowych spółki zależnej
Wspólnik lub wspólnicy mniejszościowi albo akcjonariusz lub akcjonariusze mniejszościowi spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek reprezentujący co najmniej 10% kapitału zakładowego mogą zwrócić się do sądu rejestrowego z wnioskiem o wyznaczenie firmy audytorskiej w celu zbadania rachunkowości oraz działalności grupy spółek. Umowa albo statut spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może przewidywać ograniczenie zakresu badania tylko do tej spółki oraz jej stosunków z pozostałymi spółkami uczestniczącymi w grupie spółek. Wspólnik lub wspólnicy mniejszościowi albo akcjonariusz lub akcjonariusze mniejszościowi reprezentujący nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek mogą żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich udziałów albo akcji przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie porozumień z innymi osobami co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek. Zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może podjąć uchwałę o przymusowym wykupie udziałów albo akcji wspólników albo akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego. Umowa albo statut spółki zależnej może przewidywać, że uprawnienie to przysługuje spółce dominującej, która bezpośrednio lub pośrednio reprezentuje w spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek mniej niż 90% kapitału zakładowego takiej spółki, lecz nie mniej niż 75% tego kapitału.
Uwagi końcowe
Podkreślić należy, że sam fakt, iż pomiędzy spółkami występuje stosunek dominacji i zależności nie jest równoznaczny z ich funkcjonowaniem jako grupy spółek. Utworzenie grupy spółek nie jest obowiązkowe ani automatyczne. Wymagana jest bowiem wyraźna zgoda spółek wchodzących w skład grupy kapitałowej na uczestnictwo w grupie spółek. Przed podjęciem decyzji o uczestnictwie w grupie spółek wymagane się przeanalizowanie zasadności takiego przedsięwzięcia wraz analizą umów/ statutów spółek i rozważenie dokonania odpowiednich zmian umów/ statutów. Praktyka korporacyjna oraz upływ czasu mogą stanowić czynnik oceny, na ile rozwiązanie to zainteresowało spółki z sektora prywatnego.
