Wpływ ewentualnego odwołania stanu epidemii na regulacje dotyczące przedsiębiorców

W związku z planowanym odwołaniem z dniem 16 maja 2022r. stanu epidemii i prawdopodobnym zarządzeniem stanu zagrożenia epidemicznego przedstawiam kilka następujących uwag:

Specustawa covidowa

[1] Zasadnicza część regulacji wprowadzonych ustawą z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 2095 z późn. zm.), zwaną dalej specustawą covidową, przewidziana została na okres „obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii”.

W związku z powyższym, uchylenie jednego z tych stanów i równoczesne ogłoszenie drugiego z nich (niezależnie od „kierunku” takiej zmiany) nie spowoduje zmiany w obowiązywaniu regulacji szczególnych wprowadzonych ustawą, w tym dotyczących przedsiębiorców.

Przykładem takich przepisów są:

• art. 3 specustawy covidowej, przewidujący możliwość powierzenia pracownikowi pracy zdalnej (to jest wykonywania pracy określonej w umowie o pracę poza miejscem stałego wykonywania),
• art. 4h i 4ha specustawy covidowej, przewidujący możliwość świadczenia – za zgodą pracodawcy albo zatrudniającego – pracy zdalnej (a co za tym idzie otrzymywania wynagrodzenia zamiast zasiłku chorobowego) pomimo poddania obowiązkowej kwarantannie lub izolacji w warunkach domowych.

[2] Mniejsza część regulacji specustawy covidowej przewidziana była jedynie na pewien czas (określony konkretną datą – 1 stycznia 2021 r. czy 30 czerwca 2021 r. lub upływem czasu od dnia wejścia w życie – 180 lub 365 dni). Przepisy te utraciły już moc obowiązującą.

[3] Wreszcie, art. 36 ust. 6 specustawy covidowej wprost przewiduje utratę mocy obowiązującej art. 15zzzzzy po 6 miesiącach od dnia odwołania stanu epidemii związanego z SARS-CoV-2. Przepis ten dotyczy wyłącznie odwołania stanu epidemii, nie wspomina on o stanie zagrożenia epidemicznego. Wspomniany przepis art. 15zzzzzy przewiduje przedłużenie określonych typów decyzji dotyczących odpadów. Co ciekawe, również w przypadku art. 15zzzzzy ust. 2, ustawodawca przewidział, że (niezależnie od wygaśnięcia tego przepisu po 6 miesiącach od odwołania stanu epidemii) skutki przepisu dotyczą jedynie decyzji wygasających w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii i wniosków złożonych w trakcie jednego z tych okresów. Skorzystanie z przedłużenia ważności decyzji dotyczącej odpadów, w oparciu o wspomniany ust. 2, będzie zatem możliwe jeszcze sześć miesięcy po ustaniu stanu epidemii, ale nie dłużej niż do uchylenia stanu zagrożenia epidemicznego.

[4] W specustawie covidowej występują również przepisy, które przestaną obowiązywać dopiero po upływie pewnego okresu liczonego od uchylenia ostatniego ze stanów oraz takie, które pewien stan przejściowy – np. przedłużenia ważności dokumentów, decyzji czy uprawnień – przewidują właśnie na określony czas liczony od ustania stanów zagrożenia epidemicznego lub epidemii.

Przykładem są:

-  wspomniany wyżej art. 3 specustawy covidowej (praca zdalna może być polecona pracownikowi w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie 3 miesięcy po ich odwołaniu),

- art. 15 zzq ustawy mówiący o  przedłużeniu okresu ważności zezwoleń na pracę cudzoziemca, których ważność  upływa w okresie obowiązywania jednego ze stanów (zagrożenia epidemicznego lub epidemii) do 30 dni od uchylenia ostatniego z nich

• art. 15zzzw ustawy, mówiący o przedłużeniu ważności m.in. praw jazdy, których ważność upływa w okresie obowiązywania jednego ze stanów (zagrożenia epidemicznego lub epidemii) do 60 dni od uchylenia ostatniego z nich,
• art. 15r¹ ustawy, ustanawiający zakaz potrąceń kar umownych zastrzeżonych na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego z wynagrodzeniem wykonawcy, obowiązujący przez okres trwania stanów zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii oraz przez dalsze 90 dni od uchylenia ostatniego z nich,
• art. 15i ustawy, ograniczający zakaz handlu w niedzielę poprzez zezwolenie (w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii oraz przez 30 dni po ich ustaniu) na wykonywanie czynności związanych z handlem polegających na rozładowywaniu, przyjmowaniu i ekspozycji towarów pierwszej potrzeby również w niedziele (z wyłączeniem niedziel, w które przypada święto),
• art. 15 zzs¹ i art. 15 zzzs⁹ przewidujące określone specjalne rozwiązania w zakresie przebiegu cywilnych postępowań sądowych w sprawach rozpoznawanych według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (np. posiedzenia zdalne, zarządzenie posiedzeń niejawnych, rozpoznawanie spraw w składzie jednego sędziego, doręczanie pism sądowych profesjonalnym pełnomocnikom poprzez umieszczenie ich w tzw. portalu informacyjnym), które przewidziane zostały w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii (ogłoszonego z powodu COVID-19) oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich.

[5] Przykładów takich jest o wiele więcej i dotykają  wielu obszarów działalności przedsiębiorców. Można tu wspomnieć o sferze szeroko rozumianego prawa pracy (a szczegółowo np. obowiązki w zakresie bhp i pracowniczych badań lekarskich, udzielania urlopów wypoczynkowych bez zgody pracownika i poza planem urlopów- art. 15gc, ograniczenia wysokości odpraw i odszkodowań- art. 15gd, zawieszenie obowiązków związanych z zakładowym funduszem świadczeń socjalnych, odpisami podstawowymi na taki fundusz – art.15ge, ale również szczególne rozwiązania dotyczące systemu lub rozkładu czasu pracy, pracy w godzinach nadliczbowych – art. 15xs). Odstępstwa przewidziane specustawą covidową odnoszą się do wielu branż, np. transportu kolejowego, działalności lotnisk i portów lotniczych (certyfikacji, kotroli itd.), sektora finansów publicznych. Zasadniczo zatem w przypadku każdego z przedsiębiorców niezbędna będzie  indywidualna analiza skutków odwołania stanu epidemii.

[6] Specustawa covidowa albo samoistnie albo poprzez zawartą w niej delegację do wydania aktu prawnego niższego rzędu zawieszała bieg terminów do wykonania określonych czynności lub wstrzymywała określone rodzaje postępowań. Przykładem takim jest:

- art. 15 zzra ustawy dotyczący terminu do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości (w przypadku gdy niewypłacalność powstała w powodu COVID-19),

- art. 15 zzu ust.1 ustawy dotyczący wstrzymania  prowadzenia postępowań egzekucyjnych o tzw. eksmisję (opróżnienie i opuszczenia lokalu) z lokali mieszkalnych.

[7] Należy też wskazać, że nie sposób ustalić żadnego racjonalnego klucza wedle którego ustawodawca w niektórych przepisach posługuje się konstrukcją „od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii” a w innych „od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego i stanu epidemii”. Mimo, że ta różnica w użytym spójniku – raz użyto spójnika „albo”, innym razem użyto spójnika „i” - (gdyby opierać się wyłącznie o zasady wykładni językowej) powinna skutkować odpowiednio uznaniem, że chodzi w pierwszym wypadku o uchylenie pierwszego z ogłoszonych stanów a w drugim o uchylenie ostatniego z nich, nie sposób z celu tych regulacji wysnuć tego rodzaju wniosków. Prawdopodobnie, powyższe rozbieżności są wynikiem pospiesznej legislacji, przygotowywanej w wielu ośrodkach, w których przyjęto różne techniki tworzenia przepisów. Z tego samego względu, nie należy pominięcia słów „w zależności od tego, który z nich zostanie odwołany później” w większości przepisów utożsamiać z rezygnacją z tej reguły. Nie sposób przyjąć, że prawodawca chciał wprowadzić regułę, zgodnie z którą w przypadku większości przepisów specustawy covidowej to odwołanie pierwszego ze stanów – tym zaś był stan zagrożenia epidemicznego obowiązujący w okresie 13 marca 2020 r. do 20 marca 2020 r. – miało powodować uchylenie poszczególnych regulacji lub początek terminu, po upływie którego przepis miałby przestać obowiązywać.

Problem rozporządzenia epidemicznego RM

Kwestią odrębną jest wpływ odwołania stanu epidemii na obowiązywanie rozporządzenia Rady Ministrów (aktualne z dnia 25 marca 2022 r.) w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii. Taka okoliczność powinna skutkować najprawdopodobniej wydaniem nowego rozporządzenia, tym razem w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu zagrożenia epidemicznego, ewentualnie zmianie rozporządzenia aktualnie obowiązującego w zakresie jego tytułu oraz treści § 1, który opisuje rodzaj stanu oraz obszar jego obowiązywania. Jakkolwiek możliwe do wprowadzenia nakazy, zakazy i ograniczenia w stanie zagrożenia epidemicznego są rodzajowo tożsame, należy oczekiwać, że stopień (intensywność) tych nakazów, zakazów i ograniczeń nie będzie wyższy niż w czasie stanu epidemii. Nie ma jednak żadnych formalnych przeszkód do tego, by w ewentualnym nowym rozporządzeniu (obowiązującym już w stanie zagrożenia epidemicznego) powtórzyć regulacje dotychczasowe i w ten sposób utrzymać ten sam poziom nakazów, zakazów i ograniczeń. Aktualnie, z punktu widzenia przedsiębiorców jest to poziom absolutnie marginalny i dotykający w zasadzie jedynie podmiotów prowadzących apteki oraz podmiotów wykonujących działalność leczniczą (z zastrzeżeniem oczywiście nieprawidłowej redakcji przepisu § 7 wspomnianego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 25 marca 2022 r.).

Uwagi końcowe

Z uwagi na rozmiar zmian (zakres, wielość obszarów regulacji) wprowadzonych specustawą covidową oraz innymi aktami prawnymi odnoszącymi się do stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19, na wypadek uchylenia stanu epidemii, bez wątpienia wymagany będzie rzetelny przegląd obowiązujących przepisów (m.in. pod kątem utrzymania „na stale” niektórych wprowadzonych wyjątkowo rozwiązań prawnych ) wraz z  oceną skutków i ryzyk związanych z taką decyzją. Prace takie powinny być  podjęte na poziomie centralnym ( Rada Ministrów poprzez Rządowe Centrum Legislacji), tak aby obywatele/przedsiębiorcy uzyskali możliwość zapoznania się z co najmniej najważniejszymi skutkami takiej decyzji,  co  nie zwalnia jednak samych uczestników obrotu gospodarczego z tego rodzaju analizy.

Autorzy:

radca prawny Jakub Kowalski, wspólnik Kancelarii MGM

radca prawny Mariusz Mirosławski, wspólnik Kancelarii MGM