W dniu 13 kwietnia 2022 r. uchwalona została ustawa o szczególnych rozwiązaniach w zakresie przeciwdziałania wspieraniu agresji na Ukrainę oraz służących ochronie bezpieczeństwa narodowego (Dz. U. z 2022 r., poz. 835), zwana dalej „ustawą z 13.04.2022”. Przepisy wprowadzają sankcje krajowe wobec „podmiotów rosyjskich i białoruskich” i stanowią uzupełnienie sankcji na poziomie unijnym. Radca prawny Mariusz Mirosławski, wspólnik w naszej Kancelarii wyjaśnia wprowadzone regulacje.
Ustawa ta służy stosowaniu:
1. rozporządzenia Rady (WE) nr 765/2006 z dnia 18 maja 2006 r. dotyczącego środków ograniczających w związku z sytuacją na Białorusi i udziałem Białorusi w agresji Rosji wobec Ukrainy (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 765/2006”),
2. rozporządzenia Rady (UE) nr 269/2014 z dnia 17 marca 2014 r. w sprawie środków ograniczających w odniesieniu do działań podważających integralność terytorialną, suwerenność i niezależność Ukrainy lub im zagrażających (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 269/2014”),
3. rozporządzenia Rady (UE) nr 833/2014 z dnia 31 lipca 2014 r. dotyczącego środków ograniczających w związku z działaniami Rosji destabilizującymi sytuację na Ukrainie (zwanego dalej „rozporządzeniem nr 833/2014”).
Sankcje z ustawy z 13.04.2022 jako uzupełnienie sankcji unijnych
Pakiet sankcji określony ustawą z dnia 13.04.2022 stanowi uzupełnienie sankcji przyjętych na poziomie Unii Europejskiej. Zgodnie z art. 2 ust. 1 cyt. ustawy, opracowana została przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz opublikowana w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej wymienionego ministra, lista osób i podmiotów, wobec których stosowane są środki sankcyjne wymienione w art. 1 ustawy z 13.04.2022. Lista zawiera oznaczenie osoby lub podmiotu, wobec którego stosuje się środki sankcyjne wraz z rozstrzygnięciem, który z tych środków ma do nich zastosowanie. Według stanu na 10 sierpnia 2022 r. na liście jest 48 wpisów obejmujących 15 osób i 33 podmioty gospodarcze. Zakres środków stosowanych wobec osób i podmiotów wpisanych na listę nie może powielać zakresu środków określonych względem tych osób i podmiotów w wykazach określonych w rozporządzeniu nr 765/2006 lub rozporządzeniu nr 269/2014 (art. 2 ust. 2 cyt. ustawy).
Środki sankcyjne
Stosownie do art. 1 ustawy z 13.04.2022 wobec osób i podmiotów wpisanych na listę, o której mowa wyżej, stosuje się następujące sankcje (ograniczenia, wykluczenia):
- odpowiednio środki określone w art. 2 ust. 1-3 rozporządzenia nr 765/2006 (czyli: zamrożenie wszystkich funduszy i zasobów gospodarczych będących własnością, pozostających w posiadaniu, we faktycznym władaniu lub pod kontrolą osób fizycznych lub prawnych, podmiotów i organów określonych w załączniku I do tego rozporządzenia, nieudostępnianie, bezpośrednio ani pośrednio, żadnych funduszy ani zasobów gospodarczych wymienionym w załączniki I osobom fizycznym lub prawnym, podmiotom i organom ani na ich rzecz, zakaz świadomego i umyślnego udziału w działaniach, których celem lub skutkiem jest bezpośrednie lub pośrednie obejście środków, o których mowa powyżej) na zasadach określonych w tym rozporządzeniu z określonymi wyłączeniami (art. 1fb, art. 1fc i art. 7),
- odpowiednio środki określone w art. 2 i art. 9 rozporządzenia nr 269/2014 (czyli: zamrożenie wszystkich funduszy i zasobów gospodarczych będących własnością, pozostających w posiadaniu, w faktycznym władaniu lub pod kontrolą wymienionych w załączniku I do tego rozporządzenia osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów lub powiązanych z nimi osób fizycznych lub prawnych, podmiotów lub organów wymienionych w załączniku I, nieudostępnianie wymienionym w załączniku I osobom fizycznym lub prawnym, podmiotom lub organom ani powiązanym z nimi osobom fizycznym lub prawnym, podmiotom lub organom, ani też na ich rzecz – bezpośrednio lub pośrednio – żadnych środków finansowych ani zasobów gospodarczych, zakaz świadomego i umyślnego udziału w działaniach, których celem lub skutkiem jest ominięcie środków wymienionych wyżej) na zasadach określonych w tym rozporządzeniu, z wyłączeniem art. 8, art. 12 i art. 16,
- wykluczenie z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego lub konkursu prowadzonego na podstawie ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych,
- wpis do wykazu cudzoziemców, których pobyt na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest niepożądany, o którym mowa w art. 434 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach.
Zakaz importu węgla. Obowiązki przedsiębiorców
Dodatkowym środkiem ograniczającym jest określony w art. 8 ustawy z dnia 13.04.2022 zakaz:
1. wprowadzania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
2. przemieszczania:
a) między dwoma państwami przez terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które zaczyna się i kończy poza tym terytorium,
b) z terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej innego niż Rzeczpospolita Polska na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
- węgla (towar objęty poz. 2701 albo 2704 Nomenklatury Scalonej CN), pochodzącego z terytorium Federacji Rosyjskiej albo Białorusi.
Powyższy zakaz odnosi się do wszystkich osób fizycznych lub podmiotów, niezależnie od tego, czy zostały wpisane na listy sankcyjne, czy nie. W tym zakresie, zgodnie z art. 10 i art. 13 ustawy z 13.04.2022 następować będzie weryfikacja pochodzenia węgla, a przedsiębiorcy, którzy wprowadzili lub przemieścili na terytorium RP węgiel, bez względu na kraj pochodzenia tego węgla, obowiązani są posiadać i udostępniać na żądanie wojewódzkiego inspektora Inspekcji Handlowej i naczelnika urzędu celno-skarbowego dokumenty potwierdzające kraj pochodzenia węgla, natomiast w przypadku węgla pochodzącego z Ukrainy, także region wydobycia. Dokumentacja o kraju pochodzeniu węgla, przybiera postać informacji przedsiębiorcy. Informację taką sporządza się w formie oświadczenia, do którego mogą zostać dołączone kopie dokumentów potwierdzających prawdziwość zawartych w oświadczeniu danych dotyczących węgla (art. 13 ust. 3 cyt. ustawy). Przedsiębiorca jest obowiązany przechowywać kopie wydanych i otrzymanych oświadczeń przez okres 5 lat, licząc od dnia ich wydania lub przekazania (art. 13 ust. 6). Należy także zwrócić uwagę na art. 23 ustawy z 13.04.2022. Przepis ten określa obowiązek posiadania oznaczonych dokumentów nabycia węgla przez przedsiębiorców, którzy magazynują lub wprowadzają do obrotu węgiel wprowadzony lub przemieszczony na terytorium RP przed dniem wejścia w życie zakazu importu.
Rekompensaty za wprowadzenie zakazu
Kierując się art. 14 ustawy z 13.04.2022 można dojść do wniosku, że przedsiębiorcom, którzy ponieśli szkodę w związku z zakazem importu węgla, przysługuje rekompensata. Przepis ten jednak budzi określone wątpliwości. Wynika bowiem z niego, że krąg uprawnionych podmiotów, wysokość oraz tryb ustalania rekompensat szkód rzeczywistych poniesionych w związku z wejściem w życie zakazu określi odrębna ustawa. Ustawa taka do chwili obecnej nie została uchwalona. Na posiedzeniu Komisji do Spraw Energii, Klimatu i Aktywów Państwowych w dniu 10.06.2022 r. przedstawiciele rządu poinformowali, że stosowny projekt rozwiązań legislacyjnych zostanie przygotowany, nie określili jednak żadnego terminu (zob.: informacja o pracach komisji sejmowych IX kadencji z dniu 10.06.2022, nr 62/2022 (371)). Projektu takiej ustawy nadal nie ma. Niezależnie od przyczyn, które powodują zaniechanie legislacyjne, z pewnością zachodzi trudność z opracowaniu projektu, już choćby z tego powodu, że nie są znane kryteria doboru podmiotów uprawnionych (czy zbadano rynek importu węgla z Rosji, jakie podmiotu uczestniczą w tym rynku, czy np. nie są to osoby lub podmioty znajdującej się na listach sankcyjnych), kryteria określenia szkody rzeczywistej, o metodzie ustalania rekompensat szkód nie wspominając.
Zakaz stosowania lub propagowania symboli
Ostatnim ograniczeniem jest wynikający z art. 16 ustawy zakaz stosowania lub propagowania symboli lub nazw wspierających agresję Federacji Rosyjskiej na Ukrainę. Zakaz jest o charakterze powszechnym, kierowany nie tylko do przedsiębiorców.
W niniejszym opracowaniu nie omówiono szczegółowo poszczególnych sankcji, obowiązków informacyjnych, problematyki kontroli oraz odpowiedzialności administracyjnej (pieniężne kary administracyjne) oraz karnej za naruszenia ustawy z 13.04.2022 i rozporządzeń określających unijny pakiet sankcji.
Praktyczne wskazówki dla przedsiębiorców:
1. Należy sprawdzać listy sankcyjne - zarówno tę, którą przygotował MSWiA, jak i zawarte w załącznikach do rozporządzeń unijnych, ponieważ sankcje podmiotowo obejmują osoby i podmioty wpisane na listach sankcyjnych krajowej i unijnej.
2. Należy zweryfikować listy kontrahentów (bezpośrednich i pośrednich) i łańcuchy dostaw.
3. Należy dokonać przeglądu umów, ich wzorców pod kątem wprowadzenia klauzul odnoszących się do obowiązujących ograniczeń i zakazów.
4. Należy z należytą starannością weryfikować korespondencję od kontrahentów objętych sankcjami.
5. Należy zadbać o posiadanie dokumentów nabycia węgla oraz kraju pochodzenia węgla, udzielać informacji o kraju pochodzenia węgla.
6. Wszelką dokumentację związaną z krajem pochodzenia węgla, wprowadzeniem do obrotu, magazynowaniem należy przechowywać przez min. 5 lat, licząc od dnia jej otrzymania lub wydania.
