W transporcie drogowym mogą zdarzyć się sytuacje nieprzewidziane, takie jak m. in. wypadek komunikacyjny, w konsekwencji których przewożony ładunek zaginie lub ulegnie uszkodzeniu. Kwestie odpowiedzialności przewoźnika za powstałą szkodę reguluje Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR). Przepisy te wyjaśnia radca prawny Szymon Szczepanek z Kancelarii Mirosławski, Galos, Mozes w Sosnowcu.
Konwencję o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) stosuje się do zarobkowego przewozu drogowego towarów pojazdami, jeżeli miejsce przyjęcia przesyłki do przewozu i miejsce przewidziane dla jej dostawy znajdują się w dwóch różnych krajach, a przynajmniej jeden z nich jest stroną tej konwencji.
Przede wszystkim należy zauważyć, że art. 17 ust. 1 CMR przewiduje odpowiedzialność przewoźnika za zaginięcie lub uszkodzenie towaru, które nastąpi w czasie między jego przyjęciem, a wydaniem. Odpowiedzialność ta nie ma jednak charakteru absolutnego, bowiem przewoźnik może uniknąć odpowiedzialności, jeżeli wykaże istnienie jednej z okoliczności (przyczyn) zwalniających. Okoliczności te zostały w art. 17 CMR podzielone na dwie grupy, tj. na okoliczności ogólne (ust. 2) i okoliczności uprzywilejowane (ust. 4), jednak zakresy tych okoliczności w znacznej części się pokrywają (możliwe są sytuacje, gdy jedno zdarzenie będzie mieścić się w zakresie kilku przyczyn zwalniających).
Zwolnienie od odpowiedzialności - okoliczności ogólne
W przypadku pierwszej grupy okoliczności, przewoźnik może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że uszkodzenie lub zaginięcie towaru zostało spowodowane:
– winą osoby uprawnionej,
– zleceniem osoby uprawnionej nie wynikającym z winy przewoźnika,
– wadą własną towaru, lub
– okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec.
Okoliczności uprzywilejowane
Druga grupa została wyróżniona poprzez odniesienie do szczególnego niebezpieczeństwa, wynikającego z jednej lub kilku wymienionych przyczyn, którymi są:
– użycie pojazdów otwartych i nie przykrytych opończą, jeżeli to użycie było wyraźnie uzgodnione i zaznaczone w liście przewozowym;
– brak lub wadliwe opakowanie, jeżeli towary, ze względu na swe naturalne właściwości, w razie braku lub wadliwego opakowania, narażone są na zaginięcie lub uszkodzenie;
– manipulowanie, ładowanie, rozmieszczenie lub wyładowanie towaru przez nadawcę lub przez odbiorcę albo przez osoby działające na rachunek nadawcy lub odbiorcy;
– naturalne właściwości niektórych towarów, mogące powodować całkowite lub częściowe ich zaginięcie albo uszkodzenie, w szczególności przez połamanie, rdzę, samoistne wewnętrzne zepsucie, wyschnięcie, wyciek, normalny ubytek lub działanie robactwa i gryzoni;
– niedostateczność lub wadliwość cech lub numerów na sztukach przesyłki;
– przewóz żywych zwierząt.
Obowiązki przewoźnika a okoliczności zwalniające
Zasadnicza różnica pomiędzy wskazanymi dwiema grupami okoliczności zwalniających polega na tym, że w przypadku okoliczności ogólnych przewoźnik zobowiązany jest do podjęcia inicjatywy dowodowej w celu wykazania przyczyn wyłączających jego odpowiedzialność. Z kolei w przypadku okoliczności uprzywilejowanych wystarczające jest ustalenie przez przewoźnika, że uszkodzenie lub zaginięcie ładunku mogło wynikać z jednej lub kilku z tych przyczyn – z zastrzeżeniem jednak wyjątków wskazanych w art. 18 ust. 3-5 CMR. Na skutek uprawdopodobnienia przez przewoźnika istnienia związku przyczynowego pomiędzy okolicznością uprzywilejowaną, a szkodą, następuje przeniesienie ciężaru dowodowego na osobę uprawnioną. W przypadku okoliczności uprzywilejowanych mamy zatem do czynienia z ułatwieniami dowodowymi przyznanymi przewoźnikowi.
Szkoda z winy przewoźnika
Zauważyć jednak należy, że przewoźnik nie może skorzystać z postanowień, które wyłączają lub ograniczają jego odpowiedzialność albo które przenoszą ciężar dowodu, jeśli szkoda powstała wskutek złego zamiaru przewoźnika lub jego niedbalstwa, które równoznaczne jest ze złym zamiarem (art. 29 ust. 1 CMR). Na gruncie prawa polskiego pod tymi pojęciami kryje się wina umyślna i rażące niedbalstwo.
Podsumowanie
1. Konwencja CMR umożliwia przewoźnikowi uniknięcie odpowiedzialności za zaginięcie lub uszkodzenie towaru w przypadku wystąpienia określonych okoliczności egzoneracyjnych, czyli takich, na które może powołać się zobowiązany do naprawienia szkody w celu zwolnienia się od odpowiedzialności na zasadzie ryzyka. Tym samym wprowadza wyjątek od ogólnej zasady wskazanej w art. 17 ust. 1 CMR, przewidującej odpowiedzialność przewoźnika za towar w okresie pomiędzy jego przyjęciem, a wydaniem. 2. Odpowiedzialność przewoźnika za szkodę nie zostanie wyłączona, jeżeli szkoda ta wynikła z jego winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa.
