W Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) nie ma przepisu, który wyraźnie wskazywałby podmiot zobowiązany do opakowania towaru. Przyjmuje się jednak, że towar powinien zostać wydany przewoźnikowi w takim stanie, aby możliwy był jego bezpieczny przewóz, co wiąże się także z obowiązkiem jego właściwego opakowania. Ponadto zgodnie z treścią art. 8 ust. 1 lit. b Konwencji CMR przewoźnik przy przyjęciu towaru zobowiązany jest sprawdzić widoczny stan towaru i jego opakowania. Z przepisu tego wynika, że towar powinien zostać opakowany, zanim zostanie przyjęty przez przewoźnika. Nie wyklucza to jednak możliwości przyjęcia przez przewoźnika obowiązku opakowania towaru. Wspomnieć trzeba, że opakowanie niektórych towarów może być zbędne w określonych okoliczności (np. w przypadku przewozu piachu naczepą typu wywrotka, jeżeli nie jest konieczne zabezpieczenie go przed czynnikami atmosferycznymi). Obowiązuje przepisy w tym zakresie, wyjaśnia radca prawny Szymon Szczepanek z naszej Kancelarii, który wskazuje także rekomendacje dla przewoźników.
Okoliczność zwalniająca przewoźnika od odpowiedzialności
Odpowiednie opakowanie towaru ma znaczenie nie tylko w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa w trakcie przewozu, co jest szczególnie ważne w przypadku przewozu towarów niebezpiecznych, ale również w odniesieniu do odpowiedzialności przewoźnika za uszkodzenie lub zaginięcie przewożonego towaru. Zgodnie bowiem z art. 17 ust. 4 lit. b Konwencji CMR przewoźnik zwolniony jest z odpowiedzialności za zaginięcie lub uszkodzenie towaru, którego przyczyną jest
brak lub wadliwe opakowanie, jeżeli towary, ze względu na swe naturalne właściwości, w razie braku lub wadliwego opakowania, narażone są na zaginięcie lub uszkodzenie.
Naturalne właściwości towaru i sposób opakowania
Pojęcie „naturalnych właściwości” nie zostało w Konwencji CMR zdefiniowane. Można jednak przyjąć, że chodzi o pewne specyficzne cechy danego produktu lub materiału, takie jak podatność na zepsucie, wyschnięcie czy uszkodzenia mechaniczne. Oczywiste jest, że w przypadku przewozu cieczy opakowanie powinno być szczelne i uniemożliwiać jej wyciek, a w sytuacji przewozu produktów ze szkła – odpowiednio wytrzymałe, aby zapobiegać ich potłuczeniu się. Opakowania mogą być różnego rodzaju, począwszy od kartonowych pudeł, drewnianych skrzyń czy plastikowych pojemników, po kontenery z własnym systemem chłodzenia. Jednakże w każdym przypadku opakowanie musi być przystosowane do normalnych warunków przewozu (tj. standardowych manewrów wykonywanych w czasie przewozu). Powinno również uwzględniać rodzaj pojazdu, który będzie użyty do przewozu, szczególne wymagania dotyczące przewozu określonych towarów oraz umożliwiać odpowiednie zabezpieczenie towaru przez przewoźnika. Przyjmuje się jednak, że opakowanie przesyłki nie musi uwzględniać możliwości wystąpienia wypadku drogowego czy innych szczególnych okoliczności. Podkreślić trzeba, że w niektórych sytuacjach opakowania, w które pakowane są towary przez producenta lub oferowane przez sprzedawcę, mogą być niewystarczające w przypadku konieczności ich przewozu.
Obowiązek oceny stanu opakowania przez przewoźnika
Powracając do wskazanego na wstępie art. 8 ust. 1 lit. b Konwencji CMR, który nakłada na przewoźnika obowiązek sprawdzenia stanu opakowania, należy zaznaczyć, że przewoźnik powinien w przypadku stwierdzenia wadliwości opakowania wpisać zastrzeżenia w tym zakresie do listu przewozowego. Jeżeli przewoźnik tego nie uczyni, wówczas znajdzie zastosowanie domniemanie, że towar i jego opakowanie były w dobrym stanie w chwili ich przyjęcia przez przewoźnika (art. 9 ust. 2 Konwencji CMR). Oczywiście przewoźnik może przeprowadzić dowód przeciwny, jednakże w przypadku braku dokumentacji fotograficznej czy świadków może być to znacznie utrudnione. W odniesieniu do obowiązku sprawdzenia stanu opakowania, Sąd Okręgowy w Katowicach zwrócił uwagę, że czynność ta powinna zostać wykonana z uwzględnieniem staranności, jakiej winno się wymagać od profesjonalisty, który zawodowo trudni się przewozem towarów (wyrok SO w Katowicach z 9.08.2018 r., XIX Ga 1025/17, LEX nr 2555142). Wskazany Sąd wyraził pogląd, że przewoźnik powinien nie tylko obejrzeć towar i opakowanie z zewnątrz, ale nawet dotknąć go i dokonać oceny, czy towar z uwagi na opakowanie nadaje się do przewozu. W przypadku zaniechania przez przewoźnika należytego sprawdzenia stanu opakowania, niezgłoszenia uwag nadawcy co do wadliwości opakowania lub braku opakowania, przewoźnik naraża się na zarzut rażącego niedbalstwa, które wyłącza możliwość powołania się na okoliczność zwalniającą przewoźnika z odpowiedzialności za szkodę (art. 29 ust. 1 Konwencji CMR).
Odpowiedzialność nadawcy za wadliwość opakowania
Zgodnie z art. 10 Konwencji CMR nadawca ponosi względem przewoźnika odpowiedzialność za szkody wyrządzone osobom, wyposażeniu lub innym towarom, jak również inne koszty, których przyczyną było wadliwe opakowanie towaru. Odpowiedzialność nadawcy podlega jednak wyłączeniu, w przypadku, gdy wadliwość opakowania była widoczna lub znana przewoźnikowi w chwili jego przyjęcia, a przewoźnik nie wniósł zastrzeżeń w tym zakresie (obie przesłanki muszą wystąpić łącznie). Jak wynika z powyższego, zastrzeżenie nie musi zostać wpisane w liście przewozowym, jednakże zamieszczenie takiej wzmianki ułatwi przewoźnikowi wykazanie, że zgłaszał zastrzeżenia co wadliwości opakowania.
Podsumowanie
Przewoźnik nie jest zobowiązany do odpowiedniego opakowania towaru, lecz powinien sprawdzić stan opakowania przy przyjęciu towaru do przewozu. W przypadku uszkodzenia lub zaginięcia towaru z uwagi na brak lub wadliwe opakowanie, przewoźnik może zwolnić się z odpowiedzialność, jeżeli towary, ze względu na swe naturalne właściwości, w razie braku lub wadliwego opakowania, narażone były na zaginięcie lub uszkodzenie.
Rekomendacje
Biorąc pod uwagę przedstawione okoliczności, rekomendujemy, aby:
- Przewoźnik podczas przyjęcia towaru do przewozu sprawdził stan opakowania z zachowaniem należytej staranności.
- Wszelkie zastrzeżenia w zakresie wadliwości opakowania lub jego braku wpisał do listu przewozowego.
