Akt poświadczenia dziedziczenia (dalej APD) to instytucja wprowadzona przez ustawodawcę celem uproszczenia i skrócenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku w sytuacjach bezspornych (wymagane jest zgodne stanowisko wszystkich spadkobierców i potencjalnych spadkobierców zarówno ustawowych, jak i testamentowych). Niesie ona wiele korzyści dla spadkobierców i zainteresowanych, gdyż umożliwia wygodniejszy dostęp do formalności związanych z potwierdzeniem praw do spadku. Jednak ze względu na swój charakter akt poświadczenia dziedziczenia nie może zostać sporządzony w każdych okolicznościach. Materiał obejmujący to zagadnienie opracował młodszy prawnik Tomasz Mirosławski z naszej Kancelarii.
Na podstawie aktualnego stanu prawnego potwierdzenia praw do spadku można dochodzić obierając jedną z dróg:
- drogę sądową w ramach, której zostanie wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku
- przed notariuszem uprawnionym do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia.
Jakie zatem przesłanki negatywne uniemożliwiają sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia?
Na to pytanie w sposób bezpośredni odpowiada ustawa z 14 lutego 1991 (Prawo o notariacie - dalej PrNot.).
Art. 95a PrNot. stanowi, że notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia ustawowego lub testamentowego, z wyłączeniem dziedziczenia na podstawie testamentów szczególnych. Zgodnie z art. 952-954 k.c. testamentami szczególnymi są testament ustny, testament podróżny oraz testament wojskowy. Należy więc uznać, że akt poświadczenia dziedziczenia nie może zostać sporządzony na podstawie wspomnianych testamentów.
Warunkiem sporządzenia APD jest dysponowanie przez notariusza oryginałem testamentu spadkodawcy lub w przypadku testament notarialnego – jego wypisem. Niemożliwym jest więc sporządzenie APD w sytuacji otwarcia i ogłoszenia testamentu holograficznego lub alograficznego przez sąd spadku, gdyż zgodnie z art. 653 k.p.c. to właśnie ten sąd przechowuje niniejszy testament wraz z protokołem otwarcia i ogłoszenia. Oczywiście w sytuacji otwarcia oraz ogłoszenia przedmiotowych testamentów przez notariusza, sporządzenie APD jest możliwe.
APD nie może zostać wydany także w przypadku sporządzenia przez spadkodawcę tzw. testamentu działowego, czyli takiego, który zawiera rozrządzenia wskazane w art. 961 k.c. Cechą testamentu działowego jest brak możliwości podejmowania przez spadkobierców decyzji w sprawie przypadających im działów. Na gruncie tak sformułowanego testamentu mogą również pojawić się liczne wątpliwości dotyczące wysokości udziałów przypadających poszczególnym spadkobiercom, co w oczywisty sposób przeciwstawia się wymogowi bezsporności sprawy spadkowej.
Art. 95 §1 PrNot. Wskazuje, że notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, jeżeli nie ma wątpliwości co do istnienia jurysdykcji krajowej, treści właściwego prawa obcego, osoby spadkobiercy i wysokości udziałów w spadku, a w przypadku, gdy spadkodawca uczynił zapis windykacyjny – także co do osoby, na której rzecz spadkodawca uczynił zapis windykacyjny i przedmiotu zapisu. Należy jednak zaznaczyć, że notariusz nie rozstrzyga tych wątpliwości merytorycznie, lecz w sytuacji ich wystąpienia odmawia dokonania czynności notarialnej.
Bezwzględne przeszkody uniemożliwiające sporządzenie APD zostały określone w art. 95e §2 PrNot. Stanowi on, że notariusz odmawia sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia jeżeli w stosunku do spadku został już uprzednio sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku; w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone; w sprawie brak jest jurysdykcji krajowej.
Notariusz powinien odmówić sporządzenia APD także, gdy w sądzie toczy się już postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku lub postępowanie o dział spadku, które w sytuacji braku wcześniejszego udokumentowania praw do spadku obejmuje także żądanie stwierdzenia jego nabycia. Toczące się postępowanie o uchylenie wydanego wcześniej APD również jest przesłanką do odmowy sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia.
Co do zasady, każde toczące się postępowanie mające wpływ na porządek dziedziczenia po spadkodawcy, istnienie nieotwartych i nieogłoszonych testamentów, zaginięcie albo zniszczenie testamentu albo protokołu zawierającego testament alograficzny są okolicznościami wpływającymi na brak możliwości sporządzenia przez notariusz aktu poświadczenia dziedziczenia.
Należy również wspomnieć, że zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy z 24 sierpnia 2007 r. o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw, APD nie może zostać sporządzony w przypadku spadków otwartych przed 1 lipca 1984 r., gdyż dopiero od tej daty każdej osobie fizycznej nadawany jest numer PESEL będący elementem obligatoryjnym APD oraz Rejestru Spadkowego.
Rekomendacja:
Biorąc pod uwagę liczne przesłanki negatywne uniemożliwiające wydanie APD, przed udaniem się do notariusza w celu sporządzenia APD należy sprawdzić, czy na pewno któraś z powyższych okoliczności wyłączających nie występuje oraz czy sprawa spadkowa jest faktycznie bezsporna.
