Z dniem 11 października 2021 r. weszła w życie ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o kasach zapomogowo-pożyczkowych (Dz.U. z 2021 r. poz. 1666). Celem regulacji jest uporządkowanie i uszczegółowienie norm dotyczących kas zapomogowo-pożyczkowych oraz dostosowanie funkcjonowania kas zapomogowo-pożyczkowych do zmian wprowadzonych w ustawie o związkach zawodowych. Wdrożone nowe przepisy wyjaśnia radca prawny Mariusz Mirosławski wspólnik naszej Kancelarii.
Proponowane zmiany w dużym zakresie stanowią powtórzenie przepisów uprzednio obowiązującego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy. Na aprobatę zasługuje fakt, iż ustawodawca uregulował instytucję prawną kas zapomogowo-pożyczkowych w jednym akcie prawnym rangi ustawowej, co z pewnością ułatwi adresatom stosowanie przepisów i może prowadzić do upowszechnienia kas zapomogowo-pożyczkowych.
Cel działania kas zapomogowo-pożyczkowych
Celem kasy zapomogowo-pożyczkowej (zwanej dalej „kasą”) jest udzielanie jej członkom pomocy materialnej w formie nieoprocentowanych pożyczek, a także, w miarę posiadanych środków, zapomóg. Istotną zmianą wprowadzoną przez ustawodawcę jest możliwość członkostwa w kasie zapomogowo-pożyczkowej osób zatrudnionych na innej podstawie niż umowa pracę. Zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy, członkiem kasy zapomogowo-pożyczkowej może być osoba wykonująca pracę zarobkową u danego pracodawcy. Przejście na emeryturę lub rentę nie będzie pozbawiać tej osoby prawa członkostwa w kasie zapomogowo-pożyczkowej.
Statut kasy
Do utworzenia kasy zapomogowo-pożyczkowej niezbędne jest uchwalenie statutu przez co najmniej 10 osób wykonujących pracę zarobkową u danego pracodawcy oraz dokonanie wyboru organów przewidzianych w statucie, czyli zarządu i komisji rewizyjnej. Podstawowe elementy składające się na treść statutu określone zostały w art. 15 ust. 1 ustawy o kasach zapomogowo – pożyczkowych.
Organy kasy
Organami kasy są : walne zebranie członków, zarząd i komisja rewizyjna. W przypadku gdy kasa liczy więcej niż 100 członków zarząd może zwołać walne zebranie delegatów. Liczbę delegatów ustala zarząd w drodze uchwały stosując reguły proporcji liczby delegatów w stosunku do członków kasy określone w statucie kasy. Przepisy o walnym zebraniu członków stosuje się odpowiednio do walnego zebrania delegatów.
Kontrola nad kasami
Zgodnie z art. 5 ustawy o kasach zapomogowo-pożyczkowych kontrolę nad kasami sprawuje działająca u pracodawcy zakładowa organizacja związkowa, zrzeszająca co najmniej 10 członków będących pracownikami u pracodawcy objętego działaniem tej organizacji lub innymi niż pracownicy osobami wykonującymi pracę zarobkową, które świadczą pracę przez co najmniej 6 miesięcy na rzecz pracodawcy objętego działaniem tej organizacji.
Jeżeli u pracodawcy działa więcej niż jedna organizacja związkowa, wówczas kontrolę nad kasą zapomogowo-pożyczkową sprawuje wspólna reprezentacja związkowa. Reprezentacja ta wyznacza jedną osobę, która ma prawo uczestnictwa w posiedzeniach walnego zebrania członków. W przypadku nieutworzenia wspólnej reprezentacji związkowej, kontrolę nad kasą zapomogowo-pożyczkową sprawuje zakładowa organizacja związkowa zrzeszająca największą liczbę osób wykonujących pracę zarobkową u pracodawcy, u którego działa ta organizacja.
Jeżeli u pracodawcy nie działa zakładowa organizacja związkowa, kontrolę nad kasą zapomogowo-pożyczkową sprawuje rada pracowników. Jeżeli natomiast u pracodawcy nie działa rada pracowników, kontrolę nad kasą zapomogowo-pożyczkową sprawuje reprezentacja osób wykonujących pracę zarobkową wyłoniona w trybie przyjętym u danego pracodawcy.
Wskazać nadto należy, iż wyłoniony zarząd kasy zapomogowo-pożyczkowej zobowiązany jest przekazywać podmiotowi kontrolującemu protokoły z posiedzeń organów, protokoły z kontroli działalności kasy sporządzonych przez komisję rewizyjną, sprawozdania z bieżącej działalności organów kasy, sprawozdania finansowe oraz statut kasy i zmiany do statutu.
Obowiązki pracodawcy
W związku z utworzeniem kasy zapomogowo-pożyczkowej na pracodawcy spoczywa wiele obowiązków. Ustawodawca zobowiązał pracodawcę do pomocy w zakresie:
1) udostępniania pomieszczeń biurowych,
2) udostępniania odpowiednio zabezpieczonego miejsca na przechowywanie gotówki,
3) transportu gotówki do banku i z banku, jeśli pracodawca prowadzi obrót gotówkowy,
4) udzielania informacji umożliwiających dokonanie weryfikacji, czy określona osoba spełnia warunki wymienione w ustawie,
5) prowadzenia rachunkowości, obsługi kasowej i prawnej,
6) dokonywania na rzecz kasy zapomogowo-pożyczkowej potrąceń wpisowego, miesięcznych wkładów członkowskich i rat pożyczek na listach płac, listach wypłat i zasiłków, a w przypadku braku możliwości dokonania takiego potrącenia – informowanie o tym zarządu kasy,
7) niezwłocznego odprowadzania wpłat wpisowego, miesięcznych wkładów członkowskich i rat pożyczek na rachunek płatniczy kasy zapomogowo-pożyczkowej,
8) przekazywania przez zarząd członkom kasy zapomogowo-pożyczkowej informacji o stanie ich wkładów członkowskich i zadłużenia.
Szczegółowe warunki świadczenia pomocy, o której mowa powyżej, określa umowa zawarta pomiędzy pracodawcą i kasą.
Prawa i obowiązki członków kasy
Usta określa także prawa i obowiązki członków kasy zapomogowo-pożyczkowej.
Członek kasy zapomogowo-pożyczkowej jest obowiązany:
1) wpłacić wpisowe w wysokości ustalonej przez walne zebranie członków lub wyrazić zgodę na potrącenie wpisowego z wynagrodzenia lub zasiłku,
2) wpłacać miesięczne wkłady członkowskie w wysokości ustalonej przez walne zebranie członków lub wyrazić zgodę na potrącanie tych wkładów z wynagrodzenia lub zasiłku,
3) przestrzegać postanowień statutu oraz uchwał organów;
4) wskazać co najmniej jedną osobę uprawnioną do otrzymania wkładu członkowskiego w razie swojej śmierci i przedłożyć oświadczenie tej osoby,
5) aktualizować swoje dane osobowe.
Prawa członka kasy zapomogowo-pożyczkowej są następujące:
1) gromadzenie wkładu członkowskiego w kasie zapomogowo-pożyczkowej według zasad określonych w statucie,
3) w razie wydarzeń losowych ubieganie się o udzielenie zapomóg, o ile kasa zapomogowo-pożyczkowa posiada środki na ich udzielenie;
4) prawo do udziału w obradach walnego zebrania członków;
5) prawo wybierania i bycia wybieranym do zarządu lub komisji rewizyjnej;
6) zapoznawanie się z treścią aktualnego statutu;
7) zaznajamianie się z uchwałami organów kasy, protokołami z posiedzeń organów kasy, protokołami z kontroli przeprowadzanych przez komisję rewizyjną oraz sprawozdaniami finansowymi.
Udzielenie pożyczki z kasy
Proces udzielenia pożyczki został uproszczony. Inicjuje go wniosek członka kasy zapomogowo-pożyczkowej. Umowa pożyczki wymaga zachowania formy pisemnej, dokumentowej lub elektronicznej a jeżeli suma pożyczki przekroczy wysokość zgromadzonego wkładu członkowskiego, warunkiem udzielenia pożyczki jest zobowiązanie się co najmniej dwóch poręczycieli do spłaty zadłużenia członka kasy w przypadku gdyby członek ten nie spłacił zadłużenia w terminie. Podkreślić należy, iż poręczycielem tym nie może być dowolna osoba, a jedynie osoba wykonująca pracę zarobkową u pracodawcy, u którego działa kasa zapomogowo-pożyczkowa, spełniająca dodatkowe wymagania wymienione w art. 35 ust. 4 ustawy. Zauważyć należy, iż w razie śmierci członka kasy zapomogowo-pożyczkowej jego zadłużenie nie podlega spłacie przez poręczycieli a samo nieściągalne zadłużenie może być umorzone i pokryte z funduszu rezerwowego.
Gospodarka finansowa kasy/fundusze
Ustawodawca przewidział także, iż na środki finansowe kasy składają się następujące fundusze:
- fundusz oszczędnościowo-pożyczkowy, który powstaje z wkładów członkowskich i jest przeznaczony na udzielanie pożyczek,
- fundusz rezerwowy, który powstaje z wpłat wpisowego wnoszonych przez członków wstępujących do kasy zapomogowo-pożyczkowej, z niepodjętych zwrotów wkładów członkowskich, z odsetek od lokat terminowych i odsetek zasądzonych przez sąd oraz z darowizn, spadków lub zapisów i jest przeznaczony na pokrycie szkód i strat, nieściągalnych zadłużeń, prowizji i opłat za czynność związane z prowadzeniem rachunku płatniczego oraz na odpis na fundusz zapomogowy,
- fundusz zapomogowy, który powstaje z odpisów funduszu rezerwowego oraz z dobrowolnych wpłat członków i innych wpływów określonych w statucie i jest przeznaczony na udzielanie zapomóg członkom w razie szczególnych zdarzeń losowych,
- inne fundusze, o ile są przewidziane w statucie kasy zapomogowo-pożyczkowej.
Zagadnienia przejściowe i końcowe
Zgodnie z przepisami przejściowymi kasy zapomogowo-pożyczkowe oraz jej członkowie działający na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 grudnia 1992 r. w sprawie pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych oraz spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych w zakładach pracy z dniem wejścia w życie ustawy stali się odpowiednio kasą zapomogowo pożyczkową oraz członkami kasy zapomogowo pożyczkowej w myśl nowej ustawy. Kontynuacja dotyczy także wkładów oraz świadczeń wpisowych. Na takie kasy nałożony został jednak obowiązek, realizowany w terminie 18 miesięcy od dnia 11 października 2021r., dostosowania swoich statutów do zmian wynikających z wprowadzonej ustawy. Natomiast zarząd kasy w tym terminie zobowiązany jest do zmiany danych w bazie REGON.
Podsumowanie
Przedstawione w niniejszym opracowaniu informacje o kasach zapomogowo-pożyczkowych wynikające z ustawy z dnia 11 sierpnia 2021r. mają ogólny charakter. Ustawa reguluje bowiem również inne zagadnienia związane z funkcjonowaniem tej instytucji. Przykładowo są to sprawy dotyczące wyborów do organów kasy, kompetencji organów kasy, podejmowania przez organy kasy decyzji (uchwał), reguł kontroli działalności kas, w tym uprawnień komisji rewizyjnej, gospodarki finansowej i rachunkowości kasy. Jak wynika z treści ustawy ustawodawca podjął próbę kompleksowego ujęcia problematyki kas zapomogowo-pożyczkowych w jednym akcie prawnym rangi ustawy. Zabieg taki należy ocenić pozytywnie, bo może się przyczynić do upowszechnienia tej instytucji, wywodzącej się z zasad solidaryzmu społecznego.
