Ponad rok temu weszły w życie zmiany w zakresie prawa upadłościowego. Znacząco wpłynęły one na sposób zgłaszania wierzytelności i przebieg postępowania upadłościowego. Nowelizacja przepisów w marcu minionego roku miała na celu przede wszystkim doprowadzenie do sprawniejszego przeprowadzania postępowań upadłościowych, w związku ze stałym wzrostem wpływu spraw o ogłoszenie upadłości. Eksperci, radca prawny Mariusz Mirosławski i radca prawny Damian Dziedzic z MGM Kancelarii Radców Prawnych Mirosławski, Galos, Mozes przygotowali przypomnienie najważniejszych zmian reformy – jak zmiany wpłynęły na sytuację wierzyciela, jakie wiążą się z nią konsekwencje oraz jakie uprawnienia przysługują wierzycielowi.
W dniu 24 marca 2020 r. weszły w życie przepisy ustawy z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw (dalej: „Ustawa Nowelizująca”). W pierwszej części materiału eksperci zaprezentowali zasadnicze zmiany dla wierzyciela.
- Zgłoszenie wierzytelności bezpośrednio syndykowi
Zarówno w przypadku upadłości osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej, jak i w przypadku przedsiębiorców, zgłoszenia wierzytelności należy składać bezpośrednio syndykowi. Wcześniej zgłoszenia dokonywało się bezpośrednio do sądu, a następnie sąd przekazywał syndykom, co w praktyce było jedną z przyczyn opóźnień sporządzenia listy wierzytelności przez syndyka.
W uzasadnieniu do projektu Ustawy Nowelizującej wskazano, że dotychczasowy model prowadzenia postępowań w sądach upadłościowych był nieefektywny, co powodowało duże obciążenie sądów. Dlatego też zdecydowano, że nacisk zostanie teraz przeniesiony na syndyków, aby odciążyć sądy i doprowadzić do przyspieszenia postępowań. W założeniu ustawodawcy zmiana ta winna usprawnić i przyspieszyć postępowanie upadłościowe, zarówno w odniesieniu do konsumentów, jak i przedsiębiorców. Znacznie ograniczy liczbę czynności wykonywanych przez sędziego-komisarza, a przede wszystkim zredukuje liczbę czynności wykonywanych przez pracowników sekretariatów wydziałów upadłościowych.
Zgłoszenie wierzytelności do syndyka, zgodnie z nowo dodanym art. 239a ustawy z dnia
28 lutego 2003 r. – prawo upadłościowe (dalej: „Prawo Upadłościowe”) przerywa bieg terminu przedawnienia dochodzenia należności.
2. Zmiany dotyczące treści zgłoszenia wierzytelności
Nowym elementem jest powinność podania numeru rachunku bankowego wierzyciela. Nie jest to obowiązek, gdyż ustawodawca wyraźnie podkreśla, że dotyczy to wyłącznie wierzycieli posiadających taki rachunek. Treść zgłoszenia wierzytelności w pozostałym zakresie nie uległa zmianie. Zgłoszenia wierzytelności dokonuje się na piśmie w dwóch egzemplarzach.
W ocenie autorów tego opracowania, wierzyciel w piśmie procesowym, w którym zgłasza wierzytelność, powinien ustosunkować się do każdego z wymogów wynikających z art. 240 Prawa Upadłościowego. Brak odniesienia się wierzyciela do wymagań stawianych dla zgłoszenia wierzytelności stanowi brak formalny. Należy zatem w zgłoszeniu podać również informację negatywną o niewystępowaniu okoliczności wskazanych w art. 240 pkt 5)-8) Prawa Upadłościowego, tj.:
- braku zabezpieczeń związanych z wierzytelnością,
- w razie zgłoszenia wierzytelności, w stosunku do której upadły nie jest dłużnikiem osobistym - braku przedmiotu zabezpieczenia, z którego wierzytelność podlega zaspokojeniu,
- braku toczących się postępowań sądowych, administracyjnych, sądowoadministracyjnych lub przed sądem polubownym,
- braku posiadania przez wierzyciela udziałów albo akcji spółki będącej upadłym.
Konsekwencją wprowadzonych zmian jest dezaktualizacja wzoru pisemnego zgłoszenia wierzytelności określonego w załączniku do rozporządzenia Ministerstwa Sprawiedliwości z dnia
17 grudnia 2015 r. w sprawie określenia wzoru pisemnego zgłoszenia wierzytelności oraz zakresu danych objętych zgłoszeniem wierzytelności za pośrednictwem rejestru (Dz.U.2015.2240).
Szczególną uwagę należy zwrócić na skutki procesowe złożenia przez profesjonalnego pełnomocnika, oraz bez jego udziału, zgłoszenia wierzytelności obarczonego brakami formalnymi.
W przypadku, gdy wadliwe zgłoszenie wierzytelności zostało złożone przez pełnomocnika procesowego w postaci radcy prawnego, adwokata lub przez osobę posiadającą licencję doradcy restrukturyzacyjnego, syndyk zwraca pismo bez wzywania do jego uzupełnienia na podstawie art. 242 Prawa Upadłościowego. W takiej sytuacji pełnomocnik nie może już skutecznie uzupełnić tego braku, a jedyną możliwością pozostaje złożenie skargi na czynności syndyka na podstawie art. 242a Prawa Upadłościowego, którą wnosi się do sędziego komisarza za pośrednictwem syndyka.
Z kolei, w przypadku zgłoszenia wierzytelności bez pomocy profesjonalnego pełnomocnika, odpowiednie zastosowanie znajduje art. 130 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym podmioty dokonujące zgłoszenia wzywane są do usunięcia braków formalnych w terminie tygodniowym. W przypadku poprawnego usunięcia braków w terminie, zgłoszenie odnosi skutki
z chwilą jego pierwotnego złożenia.
3. Nowy wzór zgłoszenia wierzytelności
Na stronie Ministerstwa Sprawiedliwości znajduje się aktualny formularz, przy wykorzystaniu którego należy zgłaszać wierzytelności. Uwzględnia on wszystkie omówione powyżej zmiany formalne, a jego właściwe wypełnienie jest niezbędne do prawidłowego zgłoszenia wierzytelności, bez narażania się na konieczność uiszczenia zryczałtowanych koszty postępowania upadłościowego wynikłych ze zgłoszenia wierzytelności po terminie.
Aktualną wersję wzoru zgłoszenia wierzytelności można znaleźć pod linkiem: https://www.gov.pl/web/sprawiedliwosc/wzory-stosowane-w-postepowaniu-upadlosciowym.
4. Obowiązek uiszczenia zryczałtowanych kosztów postępowania upadłościowego, powstałych w wyniku spóźnionego zgłoszenia wierzytelności.
Zgodnie ze znowelizowanym art. 235 ust. 1 Prawa Upadłościowego – Wierzyciel, który zgłosił wierzytelność po upływie terminu wyznaczonego do zgłaszania wierzytelności, ponosi zryczałtowane koszty postępowania upadłościowego wynikłe z tego zgłoszenia, nawet jeżeli opóźnienie powstało bez jego winy, w wysokości stanowiącej równowartość 15% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
W trzecim kwartale 2020 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie wyniosło 5 370,64 zł,
co oznacza, iż koszty spóźnienia w zgłoszeniu wynoszą w 2021 r. w zaokrągleniu kwotę 805,60 zł.
Z uzasadnienia projektu Ustawy Nowelizującej wynika, iż celem zaproponowanego rozwiązania było uproszczenie procedury ponoszenia kosztów spóźnionego zgłoszenia wierzytelności, poprzez określenie zryczałtowanej kwoty, którą wierzyciel każdorazowo powinien złożyć w przypadku spóźnienia. Ma to też działać dyscyplinująco na wierzycieli i ograniczać do minimum opóźnienia w toczących się postępowaniach związanych ze składaniem zgłoszeń po wyznaczonym terminie. Przepis wskazuje wprost, że koszt spóźnionego zgłoszenia wierzytelności ponosi wierzyciel, co wyeliminuje konieczność rozliczenia kosztów takiego zgłoszenia w trakcie postępowania upadłościowego.
Co do zasady, wprowadzenie opisanej regulacji należy ocenić pozytywnie, przede wszystkim z punktu widzenia zdyscyplinowania spóźnialskich wierzycieli, co z pewnością przekłada się na szybkość postępowania upadłościowego. Z drugiej jednak strony, mocno dyskusyjna jest wysokość zryczałtowanej „opłaty karnej” za spóźnienie, wynoszącej prawie 1.000,00 zł, co w wielu przypadkach pozbawi ekonomicznego sensu zgłaszania wierzytelności, w sytuacji, gdy kwota niezaspokojonej przez dłużnika należności pieniężnej wynosi poniżej bądź jest równa kwocie stanowiącej zryczałtowane koszty postępowania upadłościowego wynikłe ze zgłoszenia złożonego po terminie.
Jakie jeszcze zmiany w przepisach prawa upadłościowego weszły w życie?
- Uprawnienia dla referendarza sądowego i wyznaczonego sędziego.
Z uwagi na bezprecedensowy wzrost liczby postępowań upadłościowych konsumentów po 2014 r. i związane z tym rosnące obciążenie sędziów upadłościowych, funkcję sędziego-komisarza może wykonywać referendarz sądowy, w zakresie czynności stanowiących sprawowanie nadzoru nad syndykiem.
Spod kognicji referendarza sądowego wyłączono:
- orzekanie w zakresie stosowania środków przymusu (art. 57 ust. 3 i 4, art. 58 ust. 1–3 Prawa Upadłościowego),
- rozstrzyganie wątpliwości, które z przedmiotów należących do upadłego wchodzą do masy upadłości (art. 63a Prawa Upadłościowego),
- orzekania w przedmiocie wyłączenia z masy upadłości (art. 73 ust. 2 Prawa Upadłościowego),
- rozpoznawanie sprzeciwów od listy wierzytelności (art. 259 ust. 1 i 1a Prawa Upadłościowego),
- możliwość wyłączenia z masy składników trudno zbywalnych (art. 315 Prawa Upadłościowego),
- rozpoznawanie zarzutów przeciwko planowi podziału (art. 350 ust. 1 i 2 Prawa Upadłościowego).
2. Nowe środki zaskarżenia dla wierzycieli.
Ustawa Nowelizująca wprowadza nowe środki zaskarżenia dla wierzycieli:
- skarga na czynności referendarza pełniącego funkcję sędziego-komisarza (art. 151 ust. 1c Prawa Upadłościowego),
- skarga na zarządzenie syndyka o zwrocie zgłoszenia wierzytelności wierzycielowi (art. 242a ust. 2 Prawa Upadłościowego),
- skarga na czynności syndyka, który to środek ma wyłącznie zastosowanie w postępowaniu upadłościowym, toczącym się wobec osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej w trybie uproszczonym (art. art. 491(12a) ust. 1 Prawa Upadłościowego).
3. Poinformowanie małżonka dłużnika o ogłoszeniu upadłości.
Ustawa Nowelizująca zobowiązuje syndyka do poinformowania o ogłoszeniu upadłości i jej konsekwencjach także małżonka dłużnika (art. 176 ust. 1 Prawa Upadłościowego). Umożliwi to małżonkowi podjęcie decyzji o zgłoszeniu swojej wierzytelności (por. art. 124 ust. 3 Prawa Upadłościowego) albo o złożeniu własnego wniosku o ogłoszenie upadłości (art. 176 ust. 1b Prawa Upadłościowego).
4. Sprzedaż składników przedsiębiorstwa dłużnika na rzecz więcej niż jednego nabywcy jednocześnie.
Zgodnie z art. 56a ust. 6 Prawa Upadłościowego wniosek o zatwierdzenie warunków sprzedaży może dotyczyć więcej niż jednego nabywcy. Przepis ten dotyczy sytuacji, gdy we wniosku wskazano co najmniej dwóch nabywców różnych składników majątkowych upadłego. Jeden nabywca może być zainteresowany np. zorganizowaną częścią przedsiębiorstwa, a drugi np. znaczną częścią majątku upadłego, która nie stanowi elementu zorganizowanej części przedsiębiorstwa.
5. Umorzenie postępowania upadłościowego po wykonaniu oddzielnego planu podziału.
W celu zapewnienia należytej ochrony wierzycielom rzeczowym, wprowadzono ważną zmianę. Jeśli w toku postępowania upadłościowego doszło do sprzedaży rzeczy, wierzytelności lub praw, wymagającej sporządzenia oddzielnego planu podziału, umorzenie postępowania nie może nastąpić wcześniej niż po wykonaniu planu podziału sum uzyskanych ze sprzedaży tych rzeczy, wierzytelności lub praw (art. 361 ust. 3 Prawa Upadłościowego).
6. Możliwość pokrzywdzenia wierzycieli jako przesłanka blokująca możliwość umorzenia postępowania w ramach upadłości konsumenckiej.
Wprowadzona zmiana art. 49110 Prawa Upadłościowego ma na celu wyeliminowanie przypadków, w których sąd umarza postępowanie upadłościowe na wniosek dłużnika w takiej fazie postępowania, gdy dłużnik doprowadza do pokrzywdzenia wierzycieli. W szczególności chodzi o sytuację, gdy dłużnik złożył wniosek o ogłoszenie upadłości w trakcie prowadzenia przez wierzycieli postępowań egzekucyjnych, a następnie, po ich umorzeniu i przekazaniu środków finansowych do masy upadłości, doprowadza do umorzenia postępowania upadłościowego, uniemożliwiając przeprowadzenie skutecznej egzekucji.
7. Rozstrzyganie wątpliwości co do tego, które z przedmiotów należących do upadłego wchodzą w skład masy upadłości.
Generalną zasadą jest, że z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, a w jej skład wchodzi mienie należące do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz majątek nabyty przez upadłego w toku postępowania upadłościowego (art. 61 oraz 62, z zastrzeżeniem art. 63–67 Prawa Upadłościowego). Natomiast upadły, zgodnie z art. 57 ust. 1 Prawa Upadłościowego, zobowiązany jest wydać syndykowi cały swój majątek. Jednak z pewnych względów humanitarno-społecznych, dla zachowania minimum egzystencji upadłego, pozostawia się mu szereg przedmiotów, których szczegółowe wyliczenie zawarto w kilku aktach normatywnych.
Kwestia uznania syndyka, czy któryś ze składników majątku jest upadłemu niezbędny, czy też nie, może w praktyce rodzić wiele problemów, stąd też ustawodawca wprowadził możliwość ostatecznego rozstrzygnięcia powyższej kwestii przez sędziego-komisarza. Wątpliwości co do tego, które z przedmiotów należących do upadłego wchodzą w skład masy upadłości, rozstrzyga sędzia-komisarz na wniosek syndyka, upadłego lub wierzyciela. Legitymację do złożenia takiego wniosku ma zatem zarówno syndyk, wierzyciel, jak i sam upadły.
8. Sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego, po uprzednim obwieszczeniu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.
Rozwiązanie wprowadzające obowiązek obwieszczenia sprzedaży przedsiębiorstwa upadłego ma zwiększyć transparentność postępowania upadłościowego. Ma to szczególne znaczenie w odniesieniu do kontrahentów i klientów danego przedsiębiorstwa. Rozwiązanie to zostało skorelowane z wejściem w życie przepisów dotyczących Krajowego Rejestru Zadłużonych. Dane podlegające ujawnieniu wynikają z wcześniejszego obwieszczenia o ogłoszeniu upadłości danego przedsiębiorcy (art. 53 ust. 1 w zw. z art. 51 Prawa Upadłościowego).
Podsumowanie
Wierzyciele, w myśl obowiązujących przepisów muszą zwracać szczególną uwagę na zmiany przepisów Prawa Upadłościowego związane ze zgłaszaniem wierzytelności. Obowiązują nowe wymagania co do treści zgłoszenia wierzytelności (obowiązek podania numeru rachunku bankowego, jeżeli wierzyciel taki posiada) oraz adresata pisma wierzyciela (zgłoszenia wierzytelności kierujemy bezpośrednio do syndyka, a nie sędziego-komisarza). Istotne jest, aby w zgłoszeniu wierzytelności odnieść się, również negatywnie, do wszystkich elementów składowych zgłoszenia określonych w art. 240 Prawa Upadłościowego.
Pełnomocnicy procesowi winni zwrócić szczególną uwagę na przygotowanie zgłoszenia wierzytelności, gdyż przepisy Prawa Upadłościowego nie przewidują możliwości uzupełnienia stwierdzonych przez syndyka braków formalnych pisma. W konsekwencji może to doprowadzić do konieczności uiszczenia zryczałtowanych kosztów postępowania upadłościowego, powstałych w wyniku spóźnionego zgłoszenia wierzytelności. W drugiej część opracowania wskazane zostaną pozostałe zmiany przepisów w zakresie postępowania upadłościowego, na które warto zwrócić uwagę.
