Nowe zasady zarządu firmą po śmierci przedsiębiorcy. Po co?
25 listopada 2018 roku weszła w życie ustawa o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Stanowi ona kompleksowe rozwiązanie kwestii sukcesji takiego przedsiębiorstwa, regulując jego byt prawny w okresie od otwarcia do działu spadku.
W Polsce najpopularniejszą formą prowadzenia działalności gospodarczej jest działalność wykonywana indywidualnie przez osoby fizyczne, które często chcą przekazać firmę po śmierci swoim dzieciom czy wnukom. Często przyszli spadkobiercy są mocno zaangażowani w prowadzenie rodzinnego biznesu. Jednocześnie przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę kapitałową czy wniesienie przedsiębiorstwa aportem do spółki prawa handlowego tylko po to, by umożliwić łatwiejszą sukcesję praw i obowiązków, jest nie tylko czasochłonne i postrzegane jako skomplikowany proces, ale wiąże się z koniecznością zaangażowania dodatkowych środków finansowych.
Celem nowej ustawy jest stworzenie ram prawnych dla płynnej kontynuacji działalności wykonywanej wcześniej przez zmarłego przedsiębiorcę – osobę fizyczną po jej śmierci aż do czasu ustalenia następców prawnych przedsiębiorcy i rozstrzygnięcia o dalszych losach przedsiębiorstwa. Nowe regulacje wprowadzają nowe zasady tymczasowego zarządzania przedsiębiorstwem po śmierci jednoosobowego przedsiębiorcy oraz kontynuowania działalności gospodarczej wykonywanej z wykorzystaniem tego przedsiębiorstwa.
Chcę, by po mojej śmierci firma kontynuowała działalność. Jak to zrobić?
Przedsiębiorca wpisany do CEiDG będzie mógł ustanowić zarządcę sukcesyjnego, uprawnionego do zarządzania przedsiębiorstwem po jego śmierci.
Jeśli jesteś przedsiębiorcą wpisanym do CEiDG, zadbaj o to, by ustanowić zarządcę sukcesyjnego jeszcze za życia. Wymaga to zgłoszenia takiej osoby do CEiDG i przedstawienia w formie pisemnej informacji o powołaniu oraz zgody na pełnienie funkcji. Możesz także zastrzec, że wskazany, ustanowiony za życia prokurent stanie się Twoim zarządcą sukcesyjnym.
Powołanie zarządcy sukcesyjnego za życia jest najlepszym rozwiązaniem nie tylko dlatego, że to Ty wybierasz. W takiej sytuacji przedsiębiorstwo zachowa pełną płynność działania, a zarządca będzie mógł natychmiast zająć się prowadzeniem firmy. Wszystkie stosunki pracy pozostaną w mocy, można też będzie zachować ciągłość wykonywania kontraktów. Zarządca będzie mógł szybko uzyskać potwierdzenie możliwości wykonywania koncesji, zezwoleń, licencji itp. Co istotne, przedsiębiorca nie zostanie wykreślony z ewidencji podatników ani z rejestru podatników VAT – wystarczy zgłoszenie zarządcy do urzędu skarbowego.
Jeśli nie zdecydujesz się na powołanie zarządcy sukcesyjnego za życia, po twojej śmierci będą mogły go powołać osoby, które odziedziczą przedsiębiorstwo lub małżonek, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku (właściciele przedsiębiorstwa w spadku). Jednak takie powołanie będzie już wymagało zachowania formy aktu notarialnego i zgody ponad 85% uprawnionych (według wielkości udziałów w przedsiębiorstwie). Uprawnienie do powołania zarządcy sukcesyjnego będzie przysługiwało przez okres dwóch miesięcy, zasadniczo, od dnia śmierci przedsiębiorcy. Do czasu takiego powołania, właściciele przedsiębiorstwa w spadku mogą dokonywać tylko takich czynności, które są konieczne, by nie pogorszył się stan przedsiębiorstwa, a bieżącą działalność firmy mogą kontynuować tylko wyjątkowo.
Na zarządcę sukcesyjnego możesz wybrać jednego ze spadkobierców albo osobę trzecią – ustawodawca nie wprowadza w tym zakresie ograniczeń. Funkcji tej nie będzie mogła pełnić jedynie osoba, wobec której prawomocnie orzeczono zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.
Warto też podkreślić, że zarządca będzie mógł być w każdym czasie odwołany przez osoby uprawnione do jego powołania. Będzie go mógł również odwołać sąd w razie rażącego naruszenia obowiązków.
Co może zarządca sukcesyjny?
Zarządca sukcesyjny po śmierci przedsiębiorcy będzie mógł wykonywać majątkowe prawa i obowiązki przedsiębiorcy, które będą związane z prowadzeniem jego dotychczasowego przedsiębiorstwa. Będzie działał w imieniu własnym, ale na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.
Zakres uprawnień i obowiązków zarządcy sukcesyjnego jest szeroki i obejmuje m.in. samodzielne zarządzanie przedsiębiorstwem w spadku w sprawach bieżących, regulowanie zobowiązań prywatnoprawnych i publicznoprawnych związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w spadku (oznacza to, że będzie odpowiedzialny za wykonywanie praw i obowiązków pracodawcy oraz umów związanych z przedsiębiorstwem np. zlecenia, dostawy, leasingu, umowy kredytowej) czy występowanie w postępowaniach sądowych, administracyjnych, podatkowych w sprawach dotyczących przedsiębiorstwa w spadku.
W sprawach najważniejszych dla firmy, tj. przekraczających zakres zwykłego zarządu przedsiębiorstwem, zarządca sukcesyjny będzie musiał uzyskać zgodę na dokonanie czynności od właścicieli przedsiębiorstwa w spadku (co do zasady spadkobierców).
Przedsiębiorstwo w spadku zarządzane przez zarządcę sukcesyjnego będzie mogło posługiwać się dotychczasowym numerem NIP przedsiębiorcy, co pozwoli zachować ciągłość rozliczeń podatkowych. Umożliwi to m.in. odliczenie straty poniesionej przez przedsiębiorcę, kontynuację rozpoczętej amortyzacji, a także korzystanie przez zarządcę sukcesyjnego z interpretacji podatkowych uzyskanych przez przedsiębiorcę.
Jak długo trwa zarząd sukcesyjny?
Zarząd sukcesyjny z natury rzeczy ma charakter tymczasowy. Zarządca sukcesyjny ma prowadzić firmę do czasu, aż ostatecznie zostaną załatwione sprawy spadkowe. Ustawa określa czas trwania zarządu sukcesyjnego na okres maksymalnie 2 lat od śmierci przedsiębiorcy z zastrzeżeniem, że w wyjątkowych wypadkach sąd może przedłużyć ten czas do 5 lat. Zasadą jest, że zarząd sukcesyjny wygaśnie z momentem uprawomocnienia się postanowienia o dziale spadku obejmującym przedsiębiorstwo w spadku.
Czy powołanie zarządcy sukcesyjnego jest konieczne, skoro spisałem testament i na sukcesora mojej firmy powołałem określoną osobę?
Nie jest to konieczne. Zwiększy jednak prawdopodobieństwo szybkiego wznowienia działalności odziedziczonego przedsiębiorstwa i ułatwi płynne przejęcie firmy przez przyszłego spadkobiercę czy zapisobiercę. Nie ma również żadnych przeszkód by ta sama osoba, która jest jedynym spadkobiercą lub na rzecz której dokonano zapisu przedsiębiorstwa była zarządcą sukcesyjnym.
Katarzyna Robak
radca prawny
