Służebność przesyłu jest elementem krajowego prawa rzeczowego. Do obowiązujących przepisów została wprowadzona nowelizacją Kodeksu cywilnego z 2008 roku. Radca prawny Mariusz Mirosławski, wspólnik Kancelarii MGM oraz radca prawny Klaudia Nowak przygotowali szczegółowe opracowanie wyjaśniające istotę służebności przesyłu i podejmujące rolę biegłych sądowych w tej kwestii.
Istota i treść służebności przesyłu (art. 3051 k.c.)
[1] Służebność przesyłu stanowi ograniczone prawo rzeczowe, którego treścią jest korzystanie przez przedsiębiorcę (przesyłowego) w oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości (czyli tzw. nieruchomości obciążonej), w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych i zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń. Pod pojęciem urządzeń przesyłowych rozumieć należy urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1 k.c. [2] Jeżeli strony – przedsiębiorca (przesyłowy) i właściciel nieruchomości - dobrowolnie nie doprowadzą do ustanowienia służebności przesyłu, dopuszczalne jest w takiej sytuacji ustanowienie służebności przesyłu w drodze sądowej. Ustanowienie służebności przesyłu w tym trybie następuje za wynagrodzeniem. [3] Zgodnie z ugruntowanym stanowiskiem judykatury pojęcia "korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej" oraz "zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń", jakkolwiek mają charakter normatywny, są tak ogólne, że w każdym wypadku wymagają wypełnienia przez sądy indywidualną treścią, uwzględniającą jej tzw. czynny charakter (zob.: postanowienie SN z 9.06.2021 r., IV CSKP 35/21, LEX nr 3223818). Na sądzie spoczywa więc obowiązek ustalenia prawidłowej treści służebności przesyłu i wynagrodzenia w zamian za jej ustanowienie, należnego właścicielowi nieruchomości, nawet jeżeli ten nie doznał szkody, a gdy powstał po jego stronie uszczerbek w związku z posadowionymi urządzeniami przesyłowymi, co zazwyczaj ma miejsce. [4] Wówczas sąd rozpoznający sprawę jest zobligowany do ustalenia:- rodzaju urządzeń przesyłowych i ich umiejscowienia (lokalizacji, przebiegu, posadowienia) na nieruchomości,
- sposobu wykorzystywania urządzeń przesyłowych,
- czynności mieszczących się w granicach prawidłowego korzystania z urządzeń,
- zakresu obciążeń obejmującego rodzaj i rozmiar uprawnień przedsiębiorcy (przesyłowego),
- oznaczenia terenu, na którym będą te uprawnienia realizowane (tzw. pasa służebności przesyłu) oraz
- odpowiedniego wynagrodzenia należnego właścicielowi nieruchomości.
Wiadomości specjalne/dowód z opinii biegłych
[5] Sąd jednak nie dysponuje wystarczającą wiedzą w powyższym zakresie. Do ustaleń takich niezbędne są tzw. wiadomości specjalne. Wówczas konieczne jest dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłych. [6] Co do zasady prawidłowe ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem wymaga zasięgnięcia w postępowaniu następujących opinii:(a) biegłego z zakresu budowy i eksploatacji sieci (urządzeń) danego rodzaju dla określenia potrzeb eksploatacyjnych przedsiębiorcy (przesyłowego), a następnie - określenia pasa technologicznego (eksploatacyjnego) urządzenia przesyłowego, niezbędnego dla efektywnego wykonywania przez przedsiębiorcę uprawnień związanych z posadowieniem sieci i przy uwzględnieniu przepisów powszechnie obowiązującego prawa, a także - dla określenia wytycznych co do szerokości pasa służebności przesyłu, który co do zasady jest utożsamiany z obszarem oddziaływania urządzenia przesyłowego, czyli powierzchnią części nieruchomości, na której prawo własności doznaje ograniczeń z uwagi na potrzeby w zakresie zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych. Innymi słowy biegły określa szerokość pasa gruntu, jaka jest niezbędna do prawidłowej eksploatacji danego urządzenia, wskazując jakie czynności mogą być podejmowane, przy użyciu jakich maszyn i jaka przestrzeń wymagana jest do prowadzenia poszczególnych prac,
(b) biegłego z zakresu geodezji i kartografii celem naniesienia urządzeń przesyłowych na mapy, wyznaczenia przebiegu urządzeń i odzwierciedlenia na mapie granic przestrzennych pasów, w tym pasa służebności przesyłu. Co do zasady biegły geodeta projektuje przebieg służebności przesyłu i dokonuje wyliczenia jej powierzchni, na podstawie opinii sporządzonej przez biegłego z zakresu budowy i eksploatacji sieci (urządzeń) danego rodzaju,
(c) biegłego rzeczoznawcy majątkowego celem ustalenia wysokości wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.
[7] Wskazać należy, że nie ma bezwzględnego obowiązku przeprowadzenia każdorazowo odrębnych dowodów z opinii biegłego z zakresu budowy i eksploatacji danego rodzaju urządzeń przesyłowych oraz biegłego rzeczoznawcy majątkowego, w sytuacji niesporności stanowisk właściciela nieruchomości (obciążonej) i przedsiębiorcy (przesyłowego) co do tego, jaki powinien być zakres służebności, czy jaka powinna być wysokość wynagrodzenia za ustanowienie służebności przesyłu.Brak opinii z zakresu budowy i eksploatacji urządzeń, tylko opinia biegłego z zakresu geodezji
[8] Praktyka sądów pokazuje jednak określone mankamenty. Niejednokrotnie w tego rodzaju postępowaniach nie sporządzano opinii biegłego z zakresu budowy i eksploatacji sieci danego rodzaju, mimo sporu w zakresie podstaw ustanowienia i zakresu służebności (szerokości pasa niezbędnego do wykonywania przez przedsiębiorcę uprawnień związanych z posadowieniem sieci). Kwestię ustalenia szerokości pasa służebności, a tym samym obszaru koniecznego dla prawidłowego wykonywania przez przedsiębiorstwo przesyłowe uprawnień wynikających z ustanowienia służebności przesyłu pozostawiano biegłym geodetom, bez żadnej refleksji, czy biegły geodeta wykazuje się odpowiednią znajomością wskazanych zagadnień z zakresu eksploatacji urządzeń przesyłowych. Ograniczenie się do przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego geodety dla ustalenia takich okoliczności (faktów) jak rzeczywiste potrzeby przedsiębiorcy związane z uwarunkowaniami danego urządzenia przesyłowego, a więc biegłego z innej dyscypliny niż wskazane wiadomości specjalne, nie jest prawidłowe. Przypomniał o tym Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 14.04.2021r. sygn. akt V CSKP 32/21 podkreślając, że biegły sądowy uprawniony jest wyłącznie do wydawania opinii z zakresu swojej specjalności. W konsekwencji podzielił stanowisko skarżących podważające prawidłowość oparcia rozstrzygnięcia sprawy na wynikach opinii biegłego z zakresu geodezji - bez uprzedniego ustalenia przez biegłego innej specjalności, jakie są rzeczywiste potrzeby przedsiębiorcy związane z technicznymi uwarunkowaniami działania urządzeń przesyłowych.Podsumowanie
[9] Spór w postępowaniu o ustanowienie służebności przesyłu uzasadnia konieczność skorzystania z wymienionych powyżej opinii biegłych z zakresu:- budowy i eksploatacja sieci (urządzeń) danego rodzaju,
- geodezji i kartografii,
- szacowania nieruchomości ( rzeczoznawca majątkowy).
[10] Skorzystanie z wymienionych opinii nie odnosi się wyłącznie do sporu w toku postępowania sądowego. Zasady te powinny być również realizowane w toku pozasądowego ustanawiania służebności w razie zaistnienia sporu co do poszczególnych istotnych dla tego postępowania okoliczności.