Prezes Rady Ministrów skierował w dniu 11 stycznia 2019 r. do Marszałka Sejmu Projekt ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą.
Projekt zakłada liczne i zasadnicze zmiany, w zakresie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, w stosunku do tego jak ta odpowiedzialność kształtuje się na gruncie obecnie obowiązującej ustawy. Jak wynika z uzasadnienia projektu, nowa ustawa ma na celu zwiększenie efektywności narzędzi służących do wymierzania sankcji podmiotom zbiorowym, zwłaszcza w przypadku zwalczania poważnej przestępczości gospodarczej i skarbowej.
Podstawowe zmiany w stosunku do obecnie obowiązujących rozwiązań to, w szczególności:
- poszerzenie podstaw odpowiedzialności podmiotów zbiorowych (projekt zakłada objęcie odpowiedzialnością zachowań uznanych za zachowania własne podmiotów zbiorowych wyczerpujące znamiona czynu zabronionego),
- podmiot zbiorowy ma odpowiadać za wszystkie czyny zabronione pod groźbą kary jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, z wyłączeniem przestępstw prywatnoskargowych,
- rezygnacja z tzw. prejudykatu tj. z dotychczas obowiązującego, obowiązku uprzedniego uzyskania wyroku skazującego osobę fizyczną za przestępstwo.
Istotną zmianą jest również zwiększenie zakresu granic odpowiedzialności finansowej podmiotu zbiorowego. Zrezygnowano z dotychczas stosowanego limitu 3% przychodu osiągniętego
w roku obrotowym i jednocześnie podwyższeniu uległa wysokość możliwych do wymierzenia kar pieniężnych. Wysokość kar pieniężnych ustalono bowiem w przedziale od 30.000,00 zł do 30.000.000,00 zł. Wprowadzono również nową karę - rozwiązanie podmiotu zbiorowego.
Odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony odbywać się ma, zgodnie
z projektem, na dwóch zasadach. Pierwsza, to odpowiedzialność za czyny własne podmiotu zbiorowego. Druga, to odpowiedzialność za czyny popełnione m.in. przez pracowników lub osoby reprezentujące dany podmiot zbiorowy, sprawujące nadzór nad danym podmiotem zbiorowym, osoby realizujące zadania na rzecz tego podmiotu, w ramach powierzonych im kompetencji. Ponadto projekt zakłada odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za czyn zabroniony, z którego chociażby pośrednio podmiot osiągnął korzyść majątkową.
Czyn zabroniony uznany będzie za czyn samego podmiotu zbiorowego, jeżeli do wyczerpania znamion czynu zabronionego dojdzie wskutek działania lub zaniechania organu oraz umyślnego działania lub zaniechania członka organu. Ostatecznie zrezygnowano z trzeciego warunku odpowiedzialności, który był przewidziany we wcześniejszej wersji projektu, tj. kiedy do wyczerpania znamion czynu zabronionego dojdzie wskutek niezachowania przez podmiot zbiorowy ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo, że można było przewidzieć możliwość popełnienia czynu zabronionego.
Projektodawca warunkuje odpowiedzialność podmiotu zbiorowego za cudze czyny zabronione m.in. od tego, aby wyczerpanie znamion czynu zabronionego nastąpiło w następstwie co najmniej braku należytej staranności w wyborze danej osoby, nadzorze nad nimi ze strony podmiotu zbiorowego albo organizacji działalności podmiotu zbiorowego. Projekt wprowadza wyliczenie przykładowych nieprawidłowości w prowadzeniu działalności przez podmiot zbiorowy, które w ocenie projektodawcy winny być kwalifikowane jako ułatwiające lub umożliwiające popełnienie czynu zabronionego.
Wprowadzono również przepis, wskazujący jakie warunki mają zostać spełnione aby podmiot zbiorowy nie ponosił odpowiedzialności za nieprawidłowości w prowadzeniu działalności. Z takim brakiem odpowiedzialności będziemy mieć do czynienia, w sytuacji wykazania przez podmiot zbiorowy, iż wszystkie organy i osoby uprawnione do działania w imieniu lub w interesie tego podmiotu zachowały należytą staranność, wymaganą w danych okolicznościach, w organizacji tego podmiotu oraz w nadzorze nad tą działalnością.
W praktyce oznacza to, iż podmiot zbiorowy powinien prewencyjnie wprowadzić w swoim przedsiębiorstwie procedury, które będą zapobiegać wystąpieniu owym „nieprawidłowością”, a które to procedury będą mogły być pomocne, w celu ewentualnego uwolnienia się od odpowiedzialności. Podmiot zbiorowy powinien zatem:
- określić zasady postępowania na wypadek zagrożenia popełnienia czynu zabronionego lub skutków niezachowania reguł ostrożności;
- określić zakres odpowiedzialności organów podmiotu zbiorowego, innych jego komórek organizacyjnych, jego pracowników lub osób uprawnionych do działania w jego umieniu lub interesie;
- wyznaczyć osobę lub komórkę organizacyjną, nadzorującą przestrzeganie przepisów i zasad regulujących działalność podmiotu (w przypadku co najmniej średnich przedsiębiorców).
Może się zatem okazać, iż już niedługo (jeżeli projekt w takiej wersji ostatecznie wejdzie
w życie) czekać nas będzie kolejna (po RODO) fala ustalania i wdrażania wewnętrznych procedur
i tworzenia szeregu nowych dokumentów.
Sylwia Marciniak
radca prawny
