Dnia 19 listopada 2018 r. Prezydent RP podpisał ustawę z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz.U.2018.2215). Tym samym z dniem 1 stycznia 2019 r. wejdą w życie przepisy regulujące tzw. Pracownicze Plany Kapitałowe (zwane dalej „PPK”).
PPK mają stanowić powszechny system dobrowolnych programów oszczędzania na cele emerytalne w sektorze przedsiębiorstw dla wszystkich zatrudnionych płacących składki na ZUS, niezależnie od formy zatrudnienia. Powyższe oznacza, iż regulacją ustawy objęci zostaną zarówno pracownicy wykonujący pracę na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę ale także: pełnoletnie osoby fizyczne wykonujące pracę nakładczą, członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych lub spółdzielni kółek rolniczych, pełnoletnie osoby fizyczne, wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia czy wreszcie członkowie rad nadzorczych wynagradzani z tytułu pełnienia funkcji. Uczestnikami programu mają być osoby w wieku poniżej 55 lat, które automatycznie zostaną zapisane do PPK (z prawem do rezygnacji z uczestnictwa). Osoby między 55 rokiem życia a 69 rokiem życia będą mogły dobrowolnie przystąpić do programu.
Tak ustalony krąg potencjalnych uczestników Pracowniczych Planów Kapitałowych wymusił na ustawodawcy – w celu zagwarantowania wykonania obowiązków ustawowych leżących po stronie podmiotów, które korzystają z usług wyżej wymienionych osób – wprowadzenie pojęcia podmiotu zatrudniającego (szerszego niż pracodawca w rozumieniu przepisów prawa pracy). I tak, podmiotem zatrudniającym jest zarówno pracodawca rozumiany jako jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników ale także: nakładca (w stosunku do osób wykonujących pracę nakładczą), rolnicze spółdzielnie produkcyjne lub spółdzielnie kółek rolniczych (w stosunku do swoich członków), zleceniodawca (w stosunku do osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej, zlecenia lub innej o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy o zleceniu), a także podmiot w którym działa rada nadzorcza (w stosunku do członków rad, wynagradzanych z tytułu pełnienia tej funkcji).
Podmiot zatrudniający zawiera umowę o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz osoby zatrudnionej po upływie trzeciego miesiąca zatrudnienia w podmiocie zatrudniającym, nie później niż do 10 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym upłynął termin 3 miesięcy zatrudnienia, chyba że osoba zatrudniona zadeklaruje przed upływem tego terminu niedokonywanie wpłat do PPK, na podstawie deklaracji, złożonej w formie pisemnej podmiotowi zatrudniającemu, albo przestanie być w stosunku do tego podmiotu zatrudniającego osobą zatrudnioną. Do okresu zatrudnienia, o którym mowa powyżej, wlicza się okresy zatrudnienia z poprzednich 12 miesięcy, które miały miejsce w podmiocie zatrudniającym, a także okresy zatrudnienia w innych podmiotach zatrudniających, jeżeli z mocy odrębnych przepisów podmiot zatrudniający jest następcą prawnym w stosunkach prawnych nawiązanych przez podmiot zatrudniający, który poprzednio zatrudniał osobę zatrudnioną.
Podmiot zatrudniający zawiera umowę o zarządzanie PPK nie później niż na 10 dni roboczych przed dniem, w którym w stosunku do pierwszej osoby zatrudnionej jest obowiązany zawrzeć umowę o prowadzenie PPK. Do ostatniego dnia miesiąca następującego po każdym kwartale danego roku kalendarzowego ZUS udostępnia Polskiemu Funduszowi Rozwoju S.A. z siedzibą w Warszawie („PFR”) informację zawierającą nazwę, NIP, adres siedziby i adres do korespondencji lub adres zamieszkania i adres wykonywania działalności gospodarczej płatników będących podmiotami zatrudniającymi, którzy deklarowali w tym kwartale składki na obowiązkowe ubezpieczenia emerytalne i rentowe
za osoby zatrudnione. Informacja, o której mowa powyżej zawiera dane, zgodne ze stanem odpowiednio na dzień 31 marca, 30 czerwca, 30 września i 31 grudnia każdego roku. PFR weryfikuje dane zawarte w informacji z danymi dotyczącymi podmiotów zatrudniających, zawartymi w prowadzonej przez PFR ewidencji PPK (o której mowa w rozdziale 10 ustawy). W przypadku gdy w wyniku dokonanej weryfikacji, okaże się, że podmiot zatrudniający nie dopełnił obowiązku zawarcia umowy o zarządzanie PPK w określonym powyżej terminie, PFR wzywa w formie pisemnej podmiot zatrudniający do zawarcia, w terminie 30 dni od dnia otrzymania wezwania, umowy o zarządzanie PPK z „funduszem zdefiniowanej daty” zarządzanym przez wyznaczoną instytucję finansową albo do przekazania do PFR informacji o zawarciu umowy o zarządzanie PPK z inną instytucją finansową.
Ustawa przewiduje także harmonogram stosowania przepisów ustawy w zależności od ilości osób zatrudnianych przez dany podmiot, tym samym podmioty zatrudniające będą miały czas na przygotowanie się do wprowadzenia PPK w swoich przedsiębiorstwach:
Ustawę stosuję się do:
- podmiotów, które zatrudniają co najmniej 250 osób według stanu na dzień 31 grudnia 2018 r.
- od dnia 1 lipca 2019 r., - podmiotów, które zatrudniają co najmniej 50 osób według stanu na dzień 30 czerwca 2019 r.
- od dnia 1 stycznia 2020 r., - podmiotów, które zatrudniają co najmniej 20 osób według stanu na dzień 31 grudnia 2019 r.
- od dnia 1 lipca 2020 r., - pozostałych podmiotów zatrudniających - od dnia 1 stycznia 2021 r.
Główne założenia ustawy są następujące:
Zgodnie z art. 1 ustawa określa zasady gromadzenia środków w pracowniczych planach kapitałowych, zwanych dalej "PPK", zawierania umów o zarządzanie PPK i umów o prowadzenie PPK, finansowania i dokonywania wpłat do PPK oraz dokonywania wypłat transferowych, wypłat i zwrotu środków zgromadzonych w PPK.
PPK mają stanowić powszechny system dobrowolnych programów oszczędzania na cele emerytalne w sektorze przedsiębiorstw (dla wszystkich zatrudnionych płacących składki na ZUS, niezależnie od formy zatrudnienia).
Każdy zatrudniony zostanie zapisany do programu automatycznie, ale będzie mógł się z niego wycofać. Uczestnik PPK może zrezygnować z dokonywania wpłat do PPK na podstawie deklaracji złożonej podmiotowi zatrudniającemu w formie pisemnej. Podmiot zatrudniający nie będzie dokonywał wpłat za uczestnika PPK, który złożył wskazaną deklarację. Należy jednak pamiętać, iż zgodnie z ustawą podmiot zatrudniający, co 4 lata, w terminie do ostatniego dnia lutego danego roku, zobowiązany jest poinformować uczestnika PPK, który złożył deklarację o odstąpieniu, o ponownym dokonywaniu wpłat za tego uczestnika. Innymi słowy swoją deklarację o odstąpieniu z PPK pracownik będzie musiał odnawiać (ponownie rezygnując z dokonywania wpłat do PPK).
PPK jest tworzony w celu systematycznego gromadzenia oszczędności przez uczestnika PPK z przeznaczeniem na wypłatę po osiągnięciu przez niego 60. roku życia. Jednolity wiek dla kobiet i mężczyzn ustalono zgodnie z zasadami równego traktowania w odniesieniu do dobrowolnych systemów zabezpieczenia emerytalnego pracowników.
Środki gromadzone w PPK stanowią prywatną własność uczestnika PPK, z zastrzeżeniem, iż ewentualny zwrot dokonywany na wniosek uczestnika PPK następuje w formie pieniężnej, w terminach określonych w statucie funduszu inwestycyjnego, statucie funduszu emerytalnego lub regulaminie ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego
Ustawa wprowadza dwa rodzaje umów nazwanych, umożliwiających wdrożenie i funkcjonowanie systemu pracowniczych planów kapitałowych, mianowicie: umowę o zarządzanie PPK oraz umowę o prowadzenie PPK. W celu zagwarantowania powszechności systemu to na podmioty zatrudniające nałożono obowiązek zawarcia wskazanych umów.
Zgodnie z art. 7 ustawy, podmiot zatrudniający jest obowiązany zawrzeć umowę o zarządzanie PPK w przypadku gdy zatrudnia co najmniej jedną osobę, w imieniu której, zgodnie z przepisami ustawy, jest obowiązany zawrzeć umowę o prowadzenie PPK. Umowa o zarządzanie PPK jest zawierana z instytucją finansową, która została umieszczona w ewidencji PPK w trybie przepisów rozdziału 10 ustawy, przez którą to instytucję należy rozumieć: fundusz inwestycyjny zarządzany przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych, fundusz emerytalny zarządzany przez PTE albo pracownicze towarzystwo emerytalne, lub zakład ubezpieczeń. Tryb i zasady zawierania umowy o zarządzanie PPK, jak również jej elementy składowe oraz regulacje dotyczące formy, terminów jej zawarcia, obowiązku porozumienia się w tym zakresie przez zatrudniającego z działającą u niego zakładową organizacją związkową lub reprezentacją osób zatrudnionych u pracodawcy, zostały zawarte w rozdziale 2 ustawy, zatytułowanym „Umowa o zarządzanie PPK”. Umowa o zarządzenie PPK podlega wpisowi do ewidencji PPK, którą prowadzi Polski Fundusz Rozwoju S.A. z siedzibą w Warszawie (PFR).
Podmiot zatrudniający zawiera także, w imieniu i na rzecz osób zatrudnionych w podmiocie zatrudniającym, drugą z uregulowanych na gruncie ustawy umów, tj. umowę o prowadzenie PPK. Umowa o prowadzenie PPK jest zawierana z instytucjami finansowymi, z którymi podmiot zatrudniający zawarł umowę o zarządzanie PPK. Instytucja finansowa, z którą została zawarta umowa o prowadzenie PPK, jest obowiązana poinformować osoby zatrudnione o warunkach uczestnictwa w PPK. Jeżeli podmiot zatrudniający nie dopełni obowiązku zawarcia umowy o prowadzenie PPK, a zajdą okoliczności określone w ustawie, przyjmuje się, że z mocy prawa powstał stosunek prawny wynikający z umowy o prowadzenie PPK pomiędzy osobą zatrudnioną a instytucjami finansowymi, z którymi podmiot zatrudniający zawarł umowę o zarządzanie PPK. Co ważne, Uczestnik PPK może w tym samym czasie być stroną więcej niż jednej umowy o prowadzenie PPK. Tryb i zasady zawierania umowy o prowadzenie PPK, jak również jej elementy składowe, oraz regulacje dotyczące formy, terminów zawarcia, uwarunkowań towarzyszących jej zawarciu w zależności od wieku pracownika, czy obowiązków informacyjnych po stronie podmiotu zatrudniającego i instytucji finansowej względem pracownika, zostały zawarte w rozdziale 3 ustawy, zatytułowanym „Umowa o prowadzenie PPK”.
Podmiot zatrudniający i uczestnik PPK finansują wpłaty podstawowe z własnych środków. Wpłata podstawowa finansowana przez podmiot zatrudniający wynosi 1,5% wynagrodzenia brutto. Podmiot zatrudniający może zadeklarować w umowie o zarządzanie PPK dokonywanie wpłaty dodatkowej w wysokości do 2,5% wynagrodzenia brutto (wpłata dodatkowa może być różnicowana ze względu na długość okresu zatrudnienia w podmiocie zatrudniającym albo na podstawie postanowień regulaminu wynagrodzeń lub układu zbiorowego pracy). Wpłaty finansowane przez podmiot zatrudniający nie są wliczane do wynagrodzenia stanowiącego podstawę ustalenia wysokości obowiązkowych składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Z kolei wpłata podstawowa finansowana przez uczestnika PPK wynosi 2% wynagrodzenia brutto (przy czym pobierana będzie już od wynagrodzenia netto). Wpłata podstawowa finansowana przez uczestnika PPK może wynosić mniej niż 2% wynagrodzenia, ale nie mniej niż 0,5% wynagrodzenia, jeżeli wynagrodzenie uczestnika PPK osiągane z różnych źródeł w danym miesiącu nie przekracza kwoty odpowiadającej 1,2-krotności minimalnego wynagrodzenia. Uczestnik PPK może zadeklarować wpłatę dodatkową w wysokości do 2% wynagrodzenia. Dodatkowo uczestnik PPK może, w formie zmiany deklaracji, zmienić wysokość wpłaty podstawowej lub zrezygnować z dokonywania wpłaty dodatkowej. W efekcie, na konto uczestnika PPK będzie mogła wpływać łączna wpłata od 3,5 % do 8 % wynagrodzenia. Podmiot zatrudniający za niewywiązanie się z obowiązku dokonywania wpłat do PPK będzie podlegał grzywnie w wysokości od 1.000,00 do 1.000.000,00 zł. Realizacja obowiązku tworzenia i prowadzenia PPK będzie kontrolowana przez organ nadzoru – Państwową Inspekcję Pracy. Ustawa przewiduje także tzw. „opłatę powitalną” w kwocie 250,00 zł przekazywaną uczestnikowi PPK przez ministra ds. pracy za pośrednictwem PFR, a także dopłatę roczną do PPK w wysokości 240 zł, zwaną dalej "dopłatą roczną" (przy spełnieniu wymaganych przez ustawę uwarunkowań). Zgodnie z ustawą do wpłat dokonywanych do PPK w zakresie nieuregulowanym w ustawie stosuje się przepisy ustawy Kodeks cywilny, a roszczenia z tytułu wpłat ulegają przedawnieniu po upływie 5 lat, licząc od dnia, w którym wpłaty stały się wymagalne. Szczegółowe uregulowania zawarte są w rozdziałach od 4 do 5 ustawy, nazwanych kolejno: „Wpłaty dokonywane do PPK” oraz „Wpłata powitalna i dopłaty roczne do PPK”.
Fundusz inwestycyjny, fundusz emerytalny lub zakład ubezpieczeń będący wybraną instytucją finansową ewidencjonuje dokonane wpłaty, dopłaty roczne, przyjęte i dokonane wypłaty transferowe, wypłatę oraz inne operacje na rachunku PPK. Wskazane podmioty prowadzą rachunki PPK uczestników PPK w taki sposób, aby możliwe było wyodrębnienie wpłat dokonanych przez podmiot zatrudniający, osobę zatrudnioną, wpłaty powitalnej i dopłat rocznych, a także przyjętych wypłat transferowych i wpłat dokonanych w ramach konwersji lub zamiany. Ponadto wskazane instytucje finansowe są obowiązane zarządzać odpowiednio funduszami inwestycyjnymi albo funduszami emerytalnymi, z uwzględnieniem polityk inwestycyjnych uregulowanych w ustawie przy uwzględnieniu różnego wieku uczestników PPK, (tzw. "fundusze zdefiniowanej daty"). Szczegółowe uregulowania w zakresie funkcjonowania funduszy inwestycyjnych uregulowane zostały w rozdziale 6 ustawy, zatytułowanym „Fundusze inwestycyjne i fundusze emerytalne, w których gromadzone są środki w PPK”.
Zgodnie z ustawą uczestnik PPK może wskazać, w formie pisemnej, wybranej instytucji finansowej imiennie jedną osobę lub więcej osób, które jako osoby uprawnione mają po jego śmierci otrzymać, środki zgromadzone na jego rachunku PPK. Szczegółowe zasady podziału środków w przypadku śmierci uczestnika PPK zostały uregulowane w rozdziale 13 ustawy.
W ustawie pojawiają się także przepisy regulujące kwestię podziału środków w przypadku rozwodu lub unieważnienia małżeństwa, na podstawie tzw. wypłaty transferowej. Jeżeli małżeństwo uczestnika PPK uległo rozwiązaniu przez rozwód lub zostało unieważnione, środki zgromadzone na rachunku PPK uczestnika PPK, przypadające byłemu małżonkowi uczestnika PPK w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, są przekazywane w formie wypłaty transferowej na rachunek PPK byłego małżonka uczestnika PPK. W przypadku gdy były małżonek uczestnika PPK nie jest stroną umowy o prowadzenie PPK, środki zgromadzone na rachunku PPK uczestnika PPK, przypadające mu w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, podlegają zwrotowi w formie pieniężnej albo są przekazywane w formie wypłaty transferowej na wskazany przez byłego małżonka uczestnika PPK rachunek.
Ministerstwo Finansów przygotowało krótką prezentację na temat Pracowniczych Planów Kapitałowych, która w zwięzły, graficzny sposób informuje o ich głównych założeniach.
Prezentację można znaleźć pod adresem internetowym:
Herbert Kawecki
aplikant radcowski
